Integration using Partial Fractions MCQ Quiz in हिन्दी - Objective Question with Answer for Integration using Partial Fractions - मुफ्त [PDF] डाउनलोड करें

Last updated on Jun 30, 2025

पाईये Integration using Partial Fractions उत्तर और विस्तृत समाधान के साथ MCQ प्रश्न। इन्हें मुफ्त में डाउनलोड करें Integration using Partial Fractions MCQ क्विज़ Pdf और अपनी आगामी परीक्षाओं जैसे बैंकिंग, SSC, रेलवे, UPSC, State PSC की तैयारी करें।

Latest Integration using Partial Fractions MCQ Objective Questions

Integration using Partial Fractions Question 1:

मान लीजिये \(\rm f(x)=\int \frac{2 x}{\left(x^{2}+1\right)\left(x^{2}+3\right)} d x\).

यदि \(\rm f(3)=\frac{1}{2}\left(\log _{e} 5-\log _{e} 6\right)\), तब f(4) बराबर है

  1. \(\frac{1}{2}\left(\log _{e} 17-\log _{e} 19\right)\)
  2. loge17 - loge18
  3. \(\frac{1}{2}\left(\log _{e} 19-\log _{e} 17\right)\)
  4. loge19 - loge20

Answer (Detailed Solution Below)

Option 1 : \(\frac{1}{2}\left(\log _{e} 17-\log _{e} 19\right)\)

Integration using Partial Fractions Question 1 Detailed Solution

गणना:

हम जानते हैं कि समाकल इस रूप का है:

\( f(x) = \frac{1}{2} \log_e \left( \frac{x^2 + 3}{x^2 + 1} \right) + C \)

अब, हम स्थिरांक C ज्ञात करने के लिए f(3) का दिया गया मान प्रतिस्थापित करते हैं:

\( f(3) = \frac{1}{2} \log_e \left( \frac{6}{5} \right) + C \)

हमें दिया गया है कि:

\( f(3) = \frac{1}{2} (\log_e 5 - \log_e 6) \)

f(3) के दो व्यंजकों की तुलना करने पर:

\( \frac{1}{2} \log_e \left( \frac{6}{5} \right) + C = \frac{1}{2} (\log_e 5 - \log_e 6) \)

चूँकि दोनों पक्ष बराबर हैं, इसलिए हम निष्कर्ष निकालते हैं कि C = 0 है।

इस प्रकार, फलन बन जाता है:

\( f(x) = \frac{1}{2} \log_e \left( \frac{x^2 + 3}{x^2 + 1} \right) \)

अब, हम f(4) की गणना कर सकते हैं:

\( f(4) = \frac{1}{2} \log_e \left( \frac{16 + 3}{16 + 1} \right) = \frac{1}{2} \log_e \left( \frac{19}{17} \right) \)

इस प्रकार, f(4) का मान है:

\( \frac{1}{2} \log_e \left( \frac{19}{17} \right) \)

\( \frac{1}{2} (\log_e 19 - \log_e 17) \)

अतः, सही उत्तर विकल्प 1 है।

Integration using Partial Fractions Question 2:

\(\rm \int\frac{2x+3}{x^3+x^2-2x}dx=?\)

  1. \(\rm \frac{5}{3}\log|x-1|+\frac{3}{2}\log|x|+\frac{1}{6}\log|x+2|+c\)
  2. \(\rm \frac{5}{3}\log|x-1|-\frac{3}{2}\log|x|-\frac{1}{6}\log|x+2|+c\)
  3. \(\rm \frac{5}{3}\log|x-1|+\frac{3}{2}\log|x|-\frac{1}{6}\log|x+2|+c\)
  4. \(\rm \frac{5}{3}\log|x-1|-\frac{3}{2}\log|x|+\frac{1}{6}\log|x-2|+c\)
  5. \(\rm \frac{5}{3}\log|x-1|-\frac{3}{2}\log|x|+c\)

Answer (Detailed Solution Below)

Option 2 : \(\rm \frac{5}{3}\log|x-1|-\frac{3}{2}\log|x|-\frac{1}{6}\log|x+2|+c\)

Integration using Partial Fractions Question 2 Detailed Solution

दिया गया है:

\(\rm \int\frac{2x+3}{x^3+x^2-2x}dx\)

अवधारणा:

आंशिक भिन्नों की अवधारणा का प्रयोग कीजिए,

\(\frac{f(x)}{g(x)\cdot h(x)}=\frac{A}{g(x)}+\frac{B}{h(x)}\)

और समाकलन के सूत्र का प्रयोग कीजिए, 

\(\rm \int\frac{1}{x}\ dx=log|x|+c\)

गणना:

\(\rm \int\frac{2x+3}{x^3+x^2-2x}dx\)

\(\rm =\int\frac{2x+3}{x(x-1)(x+2)}dx\)

आंशिक भिन्नों की अवधारणा का प्रयोग कीजिए,

\(\rm \frac{2x+3}{x(x-1)(x+2)}=\frac{A}{x}+\frac{B}{x-1}+\frac{C}{x+2}\)

अब, हरों की तिर्यक रूप से गुणा कीजिए, 

\(\rm 2x+3=A(x^2+x-2)+B(x^2+2x)+C(x^2-x)\)

दोनों पक्षों के गुणांकों की तुलना कीजिए।

\(\rm A+B+C=0\) ....(1)

\(\rm A+2B-C=2\) ...........(2) और

\(\rm -2A=3\)

\(\rm \implies A=\frac{-3}{2}\)

समीकरण (1) और (2) को जोड़ने पर,

\(\rm 2A+3B=2\)

तब A का मान प्रतिस्थापित करने पर, 

\(\rm 2\times\frac{-3}{2}+3B=2\)

\(\rm \implies B=\frac{5}{3}\)

अब A और B का मान समीकरण (1) में रखने पर, हमें प्राप्त होता है,

\(\rm C=\frac{-1}{6}\)

अब इन सभी मानों को समाकल में रखने पर, 

\(\rm \int\frac{2x+3}{x^3+x^2-2x}dx\)

\(\rm =\int\frac{-3}{2}.\frac{1}{x}\ dx+\int\frac{5}{3}.\frac{1}{x-1}\ dx+\int\frac{-1}{6}.\frac{1}{x+2}\ dx\)

\(\rm =-\frac{3}{2}log|x|+\frac{5}{3}log|x-1|-\frac{1}{6}log|x+2|+c\)

\(\rm =\frac{5}{3}log|x-1|-\frac{3}{2}log|x|-\frac{1}{6}log|x+2|+c\)

अतः विकल्प (2) सही है।

Integration using Partial Fractions Question 3:

\(\int \frac{x}{(x-1)(x-2)} \) dx = _______ + C

  1. log|(x - 1) (x - 2)|
  2. \(\log \left|\frac{(x-2)^{2}}{x-1}\right|\)
  3. \(\log \left|\left(\frac{x-1}{x-2}\right)^{2}\right|\)
  4. \(\log \left|\frac{(x-1)^{2}}{x-2}\right|\)

Answer (Detailed Solution Below)

Option 2 : \(\log \left|\frac{(x-2)^{2}}{x-1}\right|\)

Integration using Partial Fractions Question 3 Detailed Solution

गणना:

दिया गया है:

\(\int \frac{x}{(x-1)(x-2)} dx\)

\(\frac{x}{(x-1)(x-2)} = \frac{A}{x-1} + \frac{B}{x-2}\)

\(x = A(x-2) + B(x-1)\)

\(1 = A(1-2) + B(1-1) \Rightarrow A = -1\)

\(2 = A(2-2) + B(2-1) \Rightarrow B = 2\)

समाकल निम्नवत हो जाता है:

\(\int \left( \frac{-1}{x-1} + \frac{2}{x-2} \right) dx\)

\(-\int \frac{1}{x-1} dx + 2\int \frac{1}{x-2} dx\)

\( -\ln|x-1| + 2\ln|x-2| + C\)

\( \ln\left| \frac{(x-2)^2}{x-1} \right| + C\)

इसलिए, विकल्प 2 सही है। 

Integration using Partial Fractions Question 4:

माना f(x) = \(\int \frac{x}{(x^2+1)(x^2+3)} \, dx\) है। यदि f(3) = \(\frac{1}{4} \log \left( \frac{5}{6} \right)\) है, तो f(0) =

  1. \(\frac{1}{4} \log\left(\frac{1}{3}\right)\)
  2. 0
  3. \(\frac{1}{2} \log\left(\frac{1}{3}\right)\)
  4. \(\log\left(\frac{1}{3}\right)\)

Answer (Detailed Solution Below)

Option 1 : \(\frac{1}{4} \log\left(\frac{1}{3}\right)\)

Integration using Partial Fractions Question 4 Detailed Solution

गणना

दिया गया है:

माना \(f(x) = \int \frac{x}{(x^2+1)(x^2+3)} dx\)

आंशिक भिन्न वियोजन का उपयोग करके:

\(\frac{x}{(x^2+1)(x^2+3)} = \frac{Ax+B}{x^2+1} + \frac{Cx+D}{x^2+3}\)

चूँकि, अंश केवल 'x' है, B और D शून्य होने चाहिए।

\(\frac{x}{(x^2+1)(x^2+3)} = \frac{Ax}{x^2+1} + \frac{Cx}{x^2+3}\)

दोनों पक्षों को \((x^2+1)(x^2+3)\) से गुणा करने पर:

\(x = Ax(x^2+3) + Cx(x^2+1)\)

\(x = Ax^3+3Ax + Cx^3+Cx\)

\(x = (A+C)x^3 + (3A+C)x\)

गुणांकों की तुलना करने पर:

\(A+C = 0 \implies C = -A\)

\(3A+C = 1\)

\(C=-A\) प्रतिस्थापित करने पर:

\(3A-A = 1\)

\(2A = 1 \implies A = \frac{1}{2}\)

\(C = -\frac{1}{2}\)

\(f(x) = \int \left(\frac{1/2 x}{x^2+1} - \frac{1/2 x}{x^2+3}\right) dx\)

\(f(x) = \frac{1}{2} \int \frac{x}{x^2+1} dx - \frac{1}{2} \int \frac{x}{x^2+3} dx\)

माना \(u = x^2+1 \implies du = 2x dx\)

माना \(v = x^2+3 \implies dv = 2x dx\)

\(f(x) = \frac{1}{4} \int \frac{du}{u} - \frac{1}{4} \int \frac{dv}{v}\)

\(f(x) = \frac{1}{4} \ln|u| - \frac{1}{4} \ln|v| + K\)

\(f(x) = \frac{1}{4} \ln|x^2+1| - \frac{1}{4} \ln|x^2+3| + K\)

\(f(x) = \frac{1}{4} \ln\left|\frac{x^2+1}{x^2+3}\right| + K\)

दिया गया है \(f(3) = \frac{1}{4} \log\left(\frac{5}{6}\right)\)

\(f(3) = \frac{1}{4} \ln\left|\frac{3^2+1}{3^2+3}\right| + K\)

\(f(3) = \frac{1}{4} \ln\left|\frac{10}{12}\right| + K\)

\(f(3) = \frac{1}{4} \ln\left|\frac{5}{6}\right| + K\)

\(\frac{1}{4} \log\left(\frac{5}{6}\right) = \frac{1}{4} \log\left(\frac{5}{6}\right) + K \implies K=0\)

\(f(x) = \frac{1}{4} \ln\left|\frac{x^2+1}{x^2+3}\right|\)

f(0) ज्ञात करना है:

\(f(0) = \frac{1}{4} \ln\left|\frac{0^2+1}{0^2+3}\right|\)

\(f(0) = \frac{1}{4} \ln\left|\frac{1}{3}\right|\)

\(f(0) = \frac{1}{4} \log\left(\frac{1}{3}\right)\)

इसलिए विकल्प 1 सही है

Integration using Partial Fractions Question 5:

यदि \(\int \frac{\log(1+x^4)}{x^3} \, dx = f(x) \log \left( \frac{1}{g(x)} \right) + \tan^{-1}(h(x)) + c, \text{ तब } h(x) \left[ f(x) + f\left( \frac{1}{(x)} \right) \right] =\)

  1. \(h(x)g(-x)\)
  2. \(\frac{g(x)}{2}\)
  3. \(g(x) + g(-x)\)
  4. \(g(x)h(x)\)

Answer (Detailed Solution Below)

Option 2 : \(\frac{g(x)}{2}\)

Integration using Partial Fractions Question 5 Detailed Solution

गणना

दिया गया समाकल है:

\(\int \frac{\log(1+x^4)}{x^3} \, dx = f(x) \log \left( \frac{1}{g(x)} \right) + \tan^{-1}(h(x)) + c\)

मान लीजिए, \(u = \log(1+x^4)\) और \(dv = \frac{1}{x^3} dx\).

तब \(du = \frac{4x^3}{1+x^4} dx\) और \(v = -\frac{1}{2x^2}\).

खंडशः समाकलन का उपयोग करने पर:

\(\int \frac{\log(1+x^4)}{x^3} dx = uv - \int v du\)

\(= -\frac{\log(1+x^4)}{2x^2} - \int \left(-\frac{1}{2x^2}\right) \frac{4x^3}{1+x^4} dx\)

\(= -\frac{\log(1+x^4)}{2x^2} + \int \frac{2x}{1+x^4} dx\)

मान लीजिए, \(x^2 = t\) है, इसलिए \(2x dx = dt\) 

समाकल बन जाता है:

\(\int \frac{2x}{1+x^4} dx = \int \frac{dt}{1+t^2} = \tan^{-1}(t) + C = \tan^{-1}(x^2) + C\)

\(\int \frac{\log(1+x^4)}{x^3} dx = -\frac{\log(1+x^4)}{2x^2} + \tan^{-1}(x^2) + C\)

\(f(x) \log \left( \frac{1}{g(x)} \right) + \tan^{-1}(h(x)) + c\) से तुलना करने पर:

\(f(x) = \frac{1}{2x^2}\)

\(g(x) = 1+x^4\)

\(h(x) = x^2\)

\(f\left(\frac{1}{x}\right) = \frac{1}{2\left(\frac{1}{x}\right)^2} = \frac{x^2}{2}\)

\(f(x) + f\left(\frac{1}{x}\right) = \frac{1}{2x^2} + \frac{x^2}{2} = \frac{1+x^4}{2x^2}\)

\(h(x) \left[ f(x) + f\left( \frac{1}{x} \right) \right] = x^2 \left( \frac{1+x^4}{2x^2} \right) = \frac{1+x^4}{2}\)

\(h(x) \left[ f(x) + f\left( \frac{1}{x} \right) \right] = \frac{1+x^4}{2} = \frac{g(x)}{2}\)

इसलिए, विकल्प 2 सही है। 

Top Integration using Partial Fractions MCQ Objective Questions

मूल्यांकन कीजिए: \(\smallint \frac{{dx}}{{x\;\left( {x + 2} \right)}}\)

  1. \(- \frac{1}{2}\log \left| {\frac{2x}{{x + 2}}} \right| + C\)
  2. \(\frac{1}{2}\log \left| {\frac{2x}{{x + 2}}} \right| + C\)
  3. \(- \frac{1}{2}\log \left| {\frac{x}{{x + 2}}} \right| + C\)
  4. \(\frac{1}{2}\log \left| {\frac{x}{{x + 2}}} \right| + C\)

Answer (Detailed Solution Below)

Option 4 : \(\frac{1}{2}\log \left| {\frac{x}{{x + 2}}} \right| + C\)

Integration using Partial Fractions Question 6 Detailed Solution

Download Solution PDF

संकल्पना:

आंशिक भिन्न:

हर में भिन्न 

संबंधित आंशिक भिन्न 

(x - a)

\(\frac{A}{{x - a}}\)

(x – b)2

\(\frac{A}{{x - b}} + \frac{B}{{{{\left( {x - b} \right)}^2}}}\)

(x - a) (x – b)

\(\frac{A}{{\left( {x - a} \right)}} + \frac{B}{{\left( {x - b} \right)}}\)

(x – c)3

\(\frac{A}{{x - c}} + \frac{B}{{{{\left( {x - c} \right)}^2}}} + \frac{C}{{{{\left( {x - c} \right)}^3}}}\)

(x – a) (x2 – a)

\(\frac{A}{{\left( {x - a} \right)}} + \frac{{Bx + C}}{{\left( {{x^2} - a} \right)}}\)

(ax2 + bx + c)

\(\frac{{Ax + B}}{{\left( {a{x^2} + bx + c} \right)}}\)

 

गणना:

यहाँ हमें \(\smallint \frac{{dx}}{{x\;\left( {x + 2} \right)}}\) का मान ज्ञात करना है। 

माना कि \(\frac{1}{{x\;\left( {x + 2} \right)}} = \frac{A}{x} + \frac{B}{{x + 2}}\) है। 

⇒ 1 = A (x + 2) + B x --------(1)

(1) के दोनों पक्षों में x = 0 रखने पर हमें A = 1/2 प्राप्त होता है,

(1) के दोनों पक्षों में x = - 2 रखने पर हमें B = - 1/2 प्राप्त होता है,

\(\Rightarrow \frac{1}{{x\;\left( {x + 2} \right)}} = \frac{1}{2x} - \frac{1}{{2x + 4}}\)

\(\Rightarrow \smallint \frac{{dx}}{{x\;\left( {x + 2} \right)}} = \frac{1}{2}\smallint \frac{{dx}}{x} - \frac{1}{2}\;\smallint \frac{{dx}}{{x + 2}}\;\)

चूँकि हम जानते हैं कि \(\smallint \frac{{dx}}{x} = \log \left| x \right|\; + C\) जहाँ C एक स्थिरांक है। 

\(\Rightarrow \smallint \frac{{dx}}{{x\;\left( {x + 2} \right)}} = \frac{1}{2}\log \left| {\frac{x}{{x + 2}}} \right| + C\;\) जहाँ C एक स्थिरांक है। 

\(\rm \int \frac{dx}{x(x^2 + 1)}\) किसके बराबर है?

  1. \(\rm \frac{1}{2}ln\left(\frac{x^2}{x^2 + 1}\right) + C\)
  2. \(\rm ln\left(\frac{x^2}{x^2 + 1}\right) + C\)
  3. \(\rm \frac{3}{2}ln\left(\frac{x^2}{x^2 + 1}\right) + C\)
  4. \(\rm \frac{1}{2}ln\left(\frac{x^2+1}{x^2}\right) + C\)

Answer (Detailed Solution Below)

Option 1 : \(\rm \frac{1}{2}ln\left(\frac{x^2}{x^2 + 1}\right) + C\)

Integration using Partial Fractions Question 7 Detailed Solution

Download Solution PDF

प्रयुक्त सूत्र:

\(\rm \int \frac{1}{x} dx = log \: x + C\)

logax - logay = \(\rm log_{a}\frac{x}{y}\)

गणना:

\(\int \frac{dx}{x(x^2 + 1)}\)

= \(\rm \int \frac{dx}{x} - \frac{xdx}{x^{2} + 1}\)

= \(\rm \int \frac{dx}{x} - \int \frac{xdx}{x^{2} + 1}\)

= ln x - \(\rm \frac{1}{2} ln |1 + x^{2}|\) + c

 \(\frac{1}{2} \ln x^{2} -\)\(\rm \frac{1}{2} ln |1 + x^{2}|\) + c

= \(\rm \frac{1}{2}ln\left(\frac{x^2}{x^2 + 1}\right) + C\)

\(\int \frac{dx}{x(x^2 + 1)}\)  

\(\rm \frac{1}{2}ln\left(\frac{x^2}{x^2 + 1}\right) + C\) के बराबर है|

मूल्यांकन कीजिए: \(\int \rm \frac{{dx}}{{(x-2)\;\left( {x - 1} \right)}}\)

  1. \(\rm log \left|{(x-2)\over (x + 1)}\right| + c\)
  2. \(\rm log \left|{(x-2)\over (x - 1)}\right|+c\)
  3. \(\rm log \left|{(x-1)\over (x - 2)}\right|+c\)
  4. \(\rm log \left|{(x+2)\over (x - 1)}\right|+c\)

Answer (Detailed Solution Below)

Option 2 : \(\rm log \left|{(x-2)\over (x - 1)}\right|+c\)

Integration using Partial Fractions Question 8 Detailed Solution

Download Solution PDF

संकल्पना:

आंशिक भिन्न विधि का प्रयोग करने पर 

\(\rm 1\over (x-a).(x -b) \) = \(A\over(x-a)\) + \(B\over(x - b)\)

\(\rm \int \frac{{dx}}{x} = \log \left| x \right|\; + c\)

गणना:

I = \(\int \rm \frac{{dx}}{{(x-2)\;\left( {x - 1} \right)}}\)

⇒ \(\rm 1\over (x-2).(x -1) \) = \(A\over(x-2)\) + \(B\over(x - 1)\)

⇒ 1 = A(x - 1) + B(x - 2)

दोनों पक्षों में गुणांक की तुलना करने पर

x का गुणांक A + B = 0 है। 

स्थिरांक 1 का गुणांक = -A - 2B

समीकरण को हल करने पर हमें निम्न प्राप्त होता है

A = 1, B = -1

⇒ \(\int \rm \frac{{dx}}{{(x-2)\;\left( {x - 1} \right)}}\) = \(\int {dx\over (x-2)} \) - \(\int {dx\over (x-1)} \)

⇒ log|x - 2| - log|x - 1| + c       

\(\rm log \left|{(x-2)\over (x - 1)}\right|+c\)                             [∵ log m - log n = log(\(\rm \frac mn\))]

\(\rm \int {5x\over x^2+3x-4}dx\) का मान क्या है?

  1. ln (x - 1) + 4 ln (x + 4) + c
  2. ln (x - 1) - ln (x + 4) + c
  3. ln (x + 1) - 4 ln (x - 4) + c
  4. 4 ln (x + 1) - ln (x - 4) + c

Answer (Detailed Solution Below)

Option 1 : ln (x - 1) + 4 ln (x + 4) + c

Integration using Partial Fractions Question 9 Detailed Solution

Download Solution PDF

संकल्पना:

समाकल गुण:

  • ∫ xn dx = \(\rm x^{n+1}\over n+1\)+ C ; n ≠ -1
  • \(\rm∫ {1\over x} dx = \ln x\) + C
  • ∫ edx = ex+ C
  • ∫ adx = (ax/ln a) + C ; a > 0,  a ≠ 1
  • ∫ sin x dx = - cos x + C
  • ∫ cos x dx = sin x + C

 

गणना:

I = \(\rm \int {5x\over x^2+3x-4}dx\)

I = \(\rm \int {5x\over (x-1)(x+4)}dx\)

I = \(\rm \int {(x+4)+(4x-4)\over (x-1)(x+4)}dx\)

I = \(\rm \int{1\over x-1}dx+\int{4\over x+4} dx\)

I = ln (x - 1) + 4 ln (x + 4) + c

\(\rm \int \frac{2x^3}{(x^2+7)^2}dx\)  किसके बराबर है?

  1. \(\rm log\left | x^2+7 \right |-\frac{7}{(x^2+7)}+C\)
  2. \(\rm log\left | x^2+7 \right |+\frac{7}{(x^2+7)}+C\)
  3. \(\rm log\left | x^2+7 \right |+\frac{14}{(x^2+7)}+C\)
  4. \(\rm log\left | x^2+7 \right |-\frac{14}{(x^2+7)}+C\)

Answer (Detailed Solution Below)

Option 2 : \(\rm log\left | x^2+7 \right |+\frac{7}{(x^2+7)}+C\)

Integration using Partial Fractions Question 10 Detailed Solution

Download Solution PDF

संकल्पना:

  • \(\rm \int\frac{1}{x+a}dx=log|x+a|+C\)
  • \(\rm \int\frac{1}{(x+a)^n}dx=\frac{1}{(1-n)(x+a)^{n+1}}+C\)

गणना:

हल करना है: \(\rm \int \frac{2x^3}{(x^2+7)^2}dx\) 

माना कि हम \(\rm \int \frac{2x^3}{(x^2+7)^2}dx\) में x2 = t ⇒2xdx = dt रखते हैं। 

⇒ \(\rm \int \frac{2x^3}{(x^2+7)^2}dx = \rm \int \frac{t}{(t+7)^2}dt\)

यह समाकल्य एक उपयुक्त परिमेय भिन्न है। इसलिए, आंशिक भिन्न के रूप का प्रयोग करने पर, हम इसे निम्न रूप से लिखते हैं

⇒ \(\rm \frac{t}{(t+7)^2}=\frac{A}{t+7}+\frac{B}{(t+7)^2}\)

⇒ t = At + 7A + B 

t का गुणांक और दोनों पक्षों पर स्थिरांक पदों की तुलना करने पर, हमें A = 1 और 7A + B = 0 प्राप्त होता है

इन समीकरणों को हल करने पर, हमें A = 1 और B = -7 प्राप्त होता है

\(⇒ \rm \frac{t}{(t+7)^2}=\frac{1}{t+7}-\frac{7}{(t+7)^2}\)

⇒ \(\rm \int\frac{t}{(t+7)^2}dt=\int\frac{1}{t+7}dt-\int\frac{7}{(t+7)^2}dt\)

⇒ \(\rm \int\frac{t}{(t+7)^2}dt=log\left | t+7 \right |+\frac{7}{(t+7)}+C\) 

अब उपरोक्त समीकरण में t = x2 रखने पर हमें निम्न प्राप्त होता है 

⇒ \(\rm \int\frac{2x^3}{(x^2+7)^2}dx=log\left | x^2+7 \right |+\frac{7}{(x^2+7)}+C\)

अतः विकल्प 2 सही है। 

\(\rm\displaystyle\int_0^{\frac{\pi}{2}} \frac{\cos ^2 x}{\sin x+\cos x}\) dx = _______

  1. \(\frac{1}{2 \sqrt{2}} \ln |3+2 \sqrt{2}|\)
  2. \(\frac{1}{2 \sqrt{2}} \ln |1+ \sqrt{2}|\)log (√2 + 1)
  3. log (1 + 2√2)
  4. log (3 − 2√2)

Answer (Detailed Solution Below)

Option 1 : \(\frac{1}{2 \sqrt{2}} \ln |3+2 \sqrt{2}|\)

Integration using Partial Fractions Question 11 Detailed Solution

Download Solution PDF

प्रयुक्त अवधारणा:
\( \int_a^b f(x) d x=\int_a^b f(a+b-x) d x \)
साथ ही, sin (π/2 - x) = cos x 
और cos (π/2 - x= sin x 
\( \sin x=\frac{2 \tan x/2 }{1+\tan ^2 x / 2}, \) \(\cos x=\frac{1-\tan ^2 x / 2}{1+\tan ^2 x / 2} \)

साथ ही, \(\int \frac{d x}{a^2-x^2}=\frac{1}{2 a} \log \left|\frac{a+x}{a-x}\right|+c\)

गणना:

माना \(I=\int_0^{π / 2} \frac{\cos ^2 x}{\sin x+\cos x} d x \ldots(1) \)
 ⇒ \(I=\int_0^{π / 2} \frac{\cos ^2(π / 2-x)}{\sin \left(π_2-x\right)+\cos \left(π_2-x\right)} d x \)
 ⇒ \(I=\int_0^{π / 2} \frac{\sin ^2 x}{\sin x+\cos x} d x \cdots \text {(2)} \)
(1) और (2) को जोड़ने पर,
 ⇒ \(2 I=\int_0^{π / 2} \frac{\sin ^2 x+\cos ^2 x}{\sin x+\cos x} d x \)
 ⇒ \(2 I=\int_0^{π / 2} \frac{1}{\sin x+\cos x} d x \)

अब, माना \(I_1=\int \frac{1}{\sin x+\cos x} d x\)

\(⇒ I_1=\int \frac{d x}{\frac{2 \tan ^2 x / 2}{1+\tan ^2 x / 2}+\frac{1-\tan^2 x / 2}{1+\tan ^2 x / 2}} \)
⇒ \(I_1=\int \frac{1+\tan ^2 x / 2}{2 \tan x / 2+1-\tan ^2 x / 2} d x \)

 \(I_1 =\int \frac{\sec ^2 x / 2 d x}{2 \tan x / 2+1-\tan ^2 x / 2} \)

tan x/2 = t रखने पर, 
  \(\frac{1}{2} \sec ^2 x / 2=\frac{d t}{d x} \)
  \(\sec ^2 x/2 dx = 2dt\)

⇒ I1\( =2 \int \frac{d t}{2 t+1-t^2}\)
⇒ I\(=-2 \int \frac{d t}{t^2-2 t-1}\)
⇒ I1\( =-2 \int \frac{dt}{t^2-2 t-1+1-1}\)
⇒ I\(=-2 \int \frac{dt}{(t-1)^2-(\sqrt{2})^2}\)
⇒ I\( =2 \int \frac{dt}{(\sqrt{2})^2-(t-1)^2}\)
 ⇒I1 \(=2 \frac{1}{2 \sqrt{2}} \log \left|\frac{\sqrt{2}+t-1}{\sqrt{2}-t+1}\right|+c \)
⇒ I\( =\frac{1}{\sqrt{2}} \log \left|\frac{\sqrt{2}+\tan x / 2-1}{\sqrt{2}-\tan x / 2+1}\right|+c\)
I में I1 का उपर्योग करने पर, 

\(\Rightarrow I=\frac{1}{2 \sqrt{2}}\left[\ln \left|\frac{\sqrt{2}+\tan \pi / 4-1}{\sqrt{2}-\tan \pi / 4+1}\right|-\ln \left|\frac{\sqrt{2}+\tan 0-1}{\sqrt{2}-\tan 0+1}\right|\right]\)
\(\Rightarrow I=\frac{1}{2 \sqrt{2}}\left[\ln \left|\frac{\sqrt{2}}{\sqrt{2}}\right|-\ln \left|\frac{\sqrt{2}-1}{\sqrt{2}+1}\right|\right]\)
\(\Rightarrow I=\frac{1}{2 \sqrt{2}}\left[-\ln \left|\frac{(\sqrt{2}-1)^2}{(\sqrt{2})^2-1^2} \right|\right]\)
\(\Rightarrow I=\frac{-1}{2 \sqrt{2}} \ln \left|\frac{2+1-2 \sqrt{2}}{2-1}\right|\)
\(\Rightarrow I=\frac{-1}{2 \sqrt{2}} \ln |3+2 \sqrt{2}|\)

मूल्यांकन कीजिए: \(\smallint \frac{{dx}}{{{e^x} - 1}}\)

  1. \(- \log \left| {\frac{{{e^x} - 1}}{{{e^x}}}} \right| + C\)
  2. \(\log \left| {\frac{{{e^x} - 1}}{{{e^x}}}} \right| + C\)
  3. \(\log \left| {\frac{{{e^x} + 1}}{{{e^x}}}} \right| + C\)
  4. इनमें से कोई नहीं

Answer (Detailed Solution Below)

Option 2 : \(\log \left| {\frac{{{e^x} - 1}}{{{e^x}}}} \right| + C\)

Integration using Partial Fractions Question 12 Detailed Solution

Download Solution PDF

संकल्पना:

आंशिक भिन्न:

हर में भिन्न 

संबंधित आंशिक भिन्न 

(x - a)

\(\frac{A}{{x - a}}\)

(x – b)2

\(\frac{A}{{x - b}} + \frac{B}{{{{\left( {x - b} \right)}^2}}}\)

(x - a) (x – b)

\(\frac{A}{{\left( {x - a} \right)}} + \frac{B}{{\left( {x - b} \right)}}\)

(x – c)3

\(\frac{A}{{x - c}} + \frac{B}{{{{\left( {x - c} \right)}^2}}} + \frac{C}{{{{\left( {x - c} \right)}^3}}}\)

(ax2 + bx + c)

\(\frac{{Ax + B}}{{\left( {a{x^2} + bx + c} \right)}}\)

गणना:

यहाँ हमें \(\smallint \frac{{dx}}{{{e^x} - 1}}\) का मान ज्ञात करना है। 

माना कि ex = t है और x के संबंध में ex = t का अवकलन करने पर, हमें निम्न प्राप्त होता है

⇒ ex dx = dt या dx = dt/ex = dt/t

\(⇒ \smallint \frac{{dx}}{{{e^x} - 1}} = \;\smallint \frac{{dt}}{{t\left( {t - 1} \right)}}\)

माना कि \(\frac{1}{{t\left( {t - 1} \right)}} = \frac{A}{t} + \frac{B}{{t - 1}}\)है।

⇒ 1 = A (t - 1) + B t ---------(1)

(1) के दोनों पक्षों पर t = 0 रखने पर हमें A = - 1 प्राप्त होता है

(1) के दोनों पक्षों पर t = 1 रखने पर हमें B = 1 प्राप्त होता है

\(\Rightarrow \frac{1}{{t\left( {t - 1} \right)}} = \frac{{ - 1}}{t} + \frac{1}{{t - 1}}\)

\(\Rightarrow \smallint \frac{{dt}}{{t\left( {t - 1} \right)}} = \; - \;\smallint \frac{{dt}}{t} + \;\smallint \frac{{dt}}{{t - 1}}\)

चूँकि हम जानते हैं कि \(\smallint \frac{{dx}}{x} = \log \left| x \right|\; + C\)  जहाँ C एक स्थिरांक है। 

 \(\Rightarrow \smallint \frac{{dt}}{{t\left( {t - 1} \right)}} = \; - \log \left| t \right| + \log \left| {t - 1} \right| + C\)

\(= \log \left| {\frac{{t - 1}}{t}} \right| + C\)

उपरोक्त समीकरण में ex = t रखने पर हमें निम्न प्राप्त होता है

\(\Rightarrow \smallint \frac{{dx}}{{{e^x} - 1}} = \log \left| {\frac{{{e^x} - 1}}{{{e^x}}}} \right| + C\)

\(\int \frac {x^2}{x^2 - 3x + 2}dx\) का मान ___________ होगा, जहां c एक स्वेच्छ स्थिरांक है।

  1. x2 + e2x + 2 log x + c
  2. x - log |x - 1| + 4 log |x - 2| + c
  3. x + ex + log |x + 1| + c
  4. 1 + x2 log |x + 1| - ex + c

Answer (Detailed Solution Below)

Option 2 : x - log |x - 1| + 4 log |x - 2| + c

Integration using Partial Fractions Question 13 Detailed Solution

Download Solution PDF

संकल्पना:

∫ 1 dx = x + स्थिरांक

\(\int\frac{1}{x}dx=log\ x+constant\)

गणना:

दिया हुआ:

माना कि, \(I=∫ \frac {x^2}{x^2 - 3x + 2}dx\)

\(I= ∫ (1+\frac{3x-2}{x^2-3x+2})dx\)

\(I= ∫ 1dx+∫\frac{3x+2}{x^2-3x-2}dx\) ..... (i)

\(\frac{3x-2}{x^2-3x+2}=\frac{3x-2}{(x-2)(x-1)}=\frac{A}{(x-2)}+\frac{B}{(x-1)}\) .... (ii)

(3x - 2) = A (x - 1) + B (x - 2)

x = 1 के लिए

(3 (1) - 2) = B (1 - 2)

B = -1

x = 2 के लिए

(3 (2) - 2) = A (2 - 1)

A = 4

समीकरण (ii) से

\(\frac{3x-2}{x^2-3x+2}=\frac{4}{(x-2)}-\frac{1}{(x-1)}\)

अब समीकरण (i) से

\(I= ∫ 1dx+∫\frac{4}{(x-2)}dx-∫\frac{1}{(x-1)}dx\)

x - log |x - 1| + 4 log |x - 2| + c

जहाँ c एक मनमाना स्थिरांक है।

मूल्यांकन कीजिए: \(\smallint \frac{{dx}}{{x\left\{ {6 \cdot {{\left( {\log x} \right)}^2} + 7\log x + 2} \right\}}}\)

  1. \(\log \left| {\frac{{2\log x - 1}}{{3\log x + 2}}} \right| + C\)
  2. \(\log \left| {\frac{{2\log x + 1}}{{3\log x - 2}}} \right| + C\)
  3. \(\log \left| {\frac{{2\log x + 1}}{{3\log x + 2}}} \right| + C\)
  4. \(\log \left| {\frac{{2\log x - 1}}{{3\log x - 2}}} \right| + C\)

Answer (Detailed Solution Below)

Option 3 : \(\log \left| {\frac{{2\log x + 1}}{{3\log x + 2}}} \right| + C\)

Integration using Partial Fractions Question 14 Detailed Solution

Download Solution PDF

संकल्पना:

आंशिक भिन्न:

हर में भिन्न 

संबंधित आंशिक भिन्न 

(x - a)

\(\frac{A}{{x - a}}\)

(x – b)2

\(\frac{A}{{x - b}} + \frac{B}{{{{\left( {x - b} \right)}^2}}}\)

(x - a) (x – b)

\(\frac{A}{{\left( {x - a} \right)}} + \frac{B}{{\left( {x - b} \right)}}\)

(x – c)3

\(\frac{A}{{x - c}} + \frac{B}{{{{\left( {x - c} \right)}^2}}} + \frac{C}{{{{\left( {x - c} \right)}^3}}}\)

(x – a) (x2 – a)

\(\frac{A}{{\left( {x - a} \right)}} + \frac{{Bx + C}}{{\left( {{x^2} - a} \right)}}\)

(ax2 + bx + c)

\(\frac{{Ax + B}}{{\left( {a{x^2} + bx + c} \right)}}\)

 

गणना:

यहाँ हमें \(\smallint \frac{{dx}}{{x\left\{ {6 \cdot {{\left( {\log x} \right)}^2} + 7\log x + 2} \right\}}}\) का मान ज्ञात करना है। 

माना कि log x  = t और dx/x = dt है। 

\(⇒ \smallint \frac{{dx}}{{x\left\{ {6 \cdot {{\left( {\log x} \right)}^2} + 7\log x + 2} \right\}}} = \;\smallint \frac{{dt}}{{\left( {6{t^2} + 7t + 2} \right)}}\)

\(⇒ \smallint \frac{{dt}}{{\left( {6{t^2} + 7t + 2} \right)}} = \;\smallint \frac{{dt}}{{\left( {2t + 1} \right)\left( {3t + 2} \right)}}\)

\(⇒ \frac{1}{{\left( {2t + 1} \right)\left( {3t + 2} \right)}} = \frac{A}{{2t + 1}} + \frac{B}{{3t + 2}}\)

⇒ 1 = A (3t + 2) + B (2t + 1) --------(1)

(1) के दोनों पक्षों में t = - 1/2 रखने पर हमें A = 2 प्राप्त होता है,

(1) के दोनों पक्षों में t = - 2/3 रखने पर हमें B = - 3 प्राप्त होता है,

\(\Rightarrow \frac{1}{{\left( {2t + 1} \right)\left( {3t + 2} \right)}} = \frac{2}{{2t + 1}} - \frac{3}{{3t + 2}}\)

\(\;\Rightarrow \smallint \frac{{dt}}{{\left( {2t + 1} \right)\left( {3t + 2} \right)}} = \;\smallint \frac{{2}}{{2t + 1}}dt - \;\smallint \frac{{3dt}}{{3t + 2}}\)

चूँकि हम जानते हैं कि \(\smallint \frac{{dx}}{x} = \log \left| x \right|\; + C\)   जहां C एक स्थिरांक है 

\(\Rightarrow \;\smallint \frac{{dt}}{{\left( {2t + 1} \right)\left( {3t + 2} \right)}} = \log \left| {2t + 1} \right| - \log \left| {3t + 2} \right| + C\)

\(= \log \left| {\frac{{2t + 1}}{{3t + 2}}} \right| + C\)

उपरोक्त समीकरण (1) में log x  = t रखने पर हमें निम्न प्राप्त होता है,

\(\Rightarrow \smallint \frac{{dx}}{{x\left\{ {6 \cdot {{\left( {\log x} \right)}^2} + 7\log x + 2} \right\}}} = \;\log \left| {\frac{{2\log x + 1}}{{3\log x + 2}}} \right| + C\)

\(\rm \int\frac{2x+3}{x^3+x^2-2x}dx=?\)

  1. \(\rm \frac{5}{3}\log|x-1|+\frac{3}{2}\log|x|+\frac{1}{6}\log|x+2|+c\)
  2. \(\rm \frac{5}{3}\log|x-1|-\frac{3}{2}\log|x|-\frac{1}{6}\log|x+2|+c\)
  3. \(\rm \frac{5}{3}\log|x-1|+\frac{3}{2}\log|x|-\frac{1}{6}\log|x+2|+c\)
  4. \(\rm \frac{5}{3}\log|x-1|-\frac{3}{2}\log|x|+\frac{1}{6}\log|x-2|+c\)

Answer (Detailed Solution Below)

Option 2 : \(\rm \frac{5}{3}\log|x-1|-\frac{3}{2}\log|x|-\frac{1}{6}\log|x+2|+c\)

Integration using Partial Fractions Question 15 Detailed Solution

Download Solution PDF

दिया गया है:

\(\rm \int\frac{2x+3}{x^3+x^2-2x}dx\)

अवधारणा:

आंशिक भिन्नों की अवधारणा का प्रयोग कीजिए,

\(\frac{f(x)}{g(x)\cdot h(x)}=\frac{A}{g(x)}+\frac{B}{h(x)}\)

और समाकलन के सूत्र का प्रयोग कीजिए, 

\(\rm \int\frac{1}{x}\ dx=log|x|+c\)

गणना:

\(\rm \int\frac{2x+3}{x^3+x^2-2x}dx\)

\(\rm =\int\frac{2x+3}{x(x-1)(x+2)}dx\)

आंशिक भिन्नों की अवधारणा का प्रयोग कीजिए,

\(\rm \frac{2x+3}{x(x-1)(x+2)}=\frac{A}{x}+\frac{B}{x-1}+\frac{C}{x+2}\)

अब, हरों की तिर्यक रूप से गुणा कीजिए, 

\(\rm 2x+3=A(x^2+x-2)+B(x^2+2x)+C(x^2-x)\)

दोनों पक्षों के गुणांकों की तुलना कीजिए।

\(\rm A+B+C=0\) ....(1)

\(\rm A+2B-C=2\) ...........(2) और

\(\rm -2A=3\)

\(\rm \implies A=\frac{-3}{2}\)

समीकरण (1) और (2) को जोड़ने पर,

\(\rm 2A+3B=2\)

तब A का मान प्रतिस्थापित करने पर, 

\(\rm 2\times\frac{-3}{2}+3B=2\)

\(\rm \implies B=\frac{5}{3}\)

अब A और B का मान समीकरण (1) में रखने पर, हमें प्राप्त होता है,

\(\rm C=\frac{-1}{6}\)

अब इन सभी मानों को समाकल में रखने पर, 

\(\rm \int\frac{2x+3}{x^3+x^2-2x}dx\)

\(\rm =\int\frac{-3}{2}.\frac{1}{x}\ dx+\int\frac{5}{3}.\frac{1}{x-1}\ dx+\int\frac{-1}{6}.\frac{1}{x+2}\ dx\)

\(\rm =-\frac{3}{2}log|x|+\frac{5}{3}log|x-1|-\frac{1}{6}log|x+2|+c\)

\(\rm =\frac{5}{3}log|x-1|-\frac{3}{2}log|x|-\frac{1}{6}log|x+2|+c\)

अतः विकल्प (2) सही है।

Get Free Access Now
Hot Links: teen patti real cash apk teen patti gold new version all teen patti master