मराठी MCQ Quiz in বাংলা - Objective Question with Answer for मराठी - বিনামূল্যে ডাউনলোড করুন [PDF]

प्रयोग- कर्त्याची किंवा कर्माची क्रियापदाशी अशी जी जुळणी, ठेवण किंवा रचना तिलाच व्याकरणात प्रयोग असे म्हणतात.

प्रयोगाचे मुख्य ३ प्रकार पडतात.

1. कर्तरिप्रयोग
2. कर्मणिप्रयोग
3. भावेप्रयोग

Key Pointsकर्तरी प्रयोग-

क्रियापद हे जेव्हा कर्त्याच्या तंत्राप्रमाणे चालते तेव्हा कर्तरी प्रयोग होतो. 

कर्तरी प्रयोगाची वैशिष्ट्ये-

कर्तरी प्रयोगात कर्ता नेहमी प्रथमा विभक्तीत असतो.
वाक्यातील क्रियापद हे कर्त्याच्या लिंग, वचन व पुरुषानुसार बदलते.

उदा- तो गाणे गातो.

स्पष्टीकरण-  या उदाहरणात गाणे गाण्याची क्रिया तो करतो आहे, येथे त्याच्या तंत्राप्रमाणे क्रियापद चालते आहे. म्हणून हा कर्तरी प्रयोग होय.

Additional Information

• भावे प्रयोग-
  • भावे प्रयोगात क्रियापदाचे रूप तर त्याचे किंवा कर्माच्या लिंग, वचन ,पुरुषांप्रमाणे बदलत नसून ते नेहमी तृतीय पुरुषी नपुसकलिंगी एकवचनी असे स्वतंत्र असते.
• कर्मणी प्रयोग-
  • कर्मणी प्रयोगाच्या वाक्यातील क्रियापदाचे रूप कर्माच्या लिंग, वचन, पुरुषाप्रमाणे बदलते.
  • उदाहरणार्थ - शुभम ने आंबा खाल्ला.
• नवीन कर्मणी-
  • क्रियापद शक्यतो भूतकाळी असते.तसेच कर्त्याला कडून प्रत्यय असतो व कर्म प्रथम येत असते.

शब्द अक्षरांपासून बनतो. उदाहरण बघुयात-

स्वर या शब्दात स + व + अ + र + अ अशी वर्णांची रचना आहे.

आणि म्हणून स्वर या शब्दातील वर्णांची संख्या पाच आहे.

समानार्थी शब्द-

• एखाद्या शब्दासाठी सारख्याच अर्थाचा असलेला दुसरा प्रतिशब्द म्हणजेच समानार्थी शब्द होय.
• मराठी भाषा ही अतिशय समृद्ध भाषा आहे, ज्यामुळे अनेक शब्दांना त्याच अर्थाचे किंवा मिळतेजुळते अनेक शब्द आपल्याला मराठीत सापडतात. 
• सम + अर्थी(समान अर्थी) अशी जेव्हा शब्दाची फोड होते तेव्हा आपल्याला समानार्थी शब्द समजायला अधिक सोपे जाते. 

शर्वरी या शब्दाचा योग्य समानार्थी शब्द रात्र हा आहे.

निशा, रजनी, यामिनी अशीही इतर समानार्थी शब्द शर्वरीसाठी आहेत.

समानार्थी शब्द-

एखाद्या शब्दासाठी सारख्याच अर्थाचा असलेला दुसरा प्रतिशब्द म्हणजेच समानार्थी शब्द होय.
मराठी भाषा ही अतिशय समृद्ध भाषा आहे, ज्यामुळे अनेक शब्दांना त्याच अर्थाचे किंवा मिळतेजुळते अनेक शब्द आपल्याला मराठीत सापडतात. 

यज्ञ या शब्दाचा योग्य समानार्थी शब्द कतु हा होतो.

विशेषण: नामाबद्दल विशेष माहिती सांगून नामाची व्याप्ती मर्यादित करणाऱ्या शब्दास विशेषण असे म्हणतात. साधारणतः विशेषण हे नामाच्या पूर्वी येते.
विशेषणाचे मुख्य ३ प्रकार आहेत-

1. गुणविशेषण
2. संख्याविशेषण
3. सार्वनामिक विशेषण

Important Pointsगुणविशेषण- ज्या विशेषणाच्या योगाने नामाचा कोणत्याही प्रकारचा गुण किंवा विशेष दाखविला जातो, त्यास गुणविशेषण असे म्हणतात.

उदा- मोठी मुले, आंबट बोरे, शुभ्र ससा, सुगंधी फूल इ.

प्रस्तुत पर्यायांपैकी 'सुगंधी' हा पर्याय गुणविशेषण आहे.

काळ: वाक्यात दिलेल्या क्रियापदावरून जसा क्रियेचा बोध होतो, तसेच ती क्रिया कोणत्या वेळी घडत आहे याचा जो बोध होतो त्यास काळ असे म्हणतात.

काळाचे तीन मुख्य प्रकार पडतात.

• वर्तमानकाळ- क्रियापदाच्या रूपावरून क्रिया 'आता' घडते असे जेव्हा कळते तेव्हा तो वर्तमानकाळ असतो.

उदा. मी अभ्यास करतो.

• भूतकाळ- क्रियापदाच्या रूपावरून क्रिया 'पूर्वी' घडली असे समजत असेल तर तेव्हा तो भूतकाळ असतो.

उदा. मी अभ्यास केला.

• भविष्यकाळ-  क्रियापदाच्या रूपावरून क्रिया 'पुढेे' घडत असेल असे कळते तेव्हा तो भविष्यकाळ असतो.

उदा. मी अभ्यास करीन.

‘मी चेंडूने खेळतो’ या वाक्याचा काळ साधा वर्तमानकाळ हा आहे.

Additional Information वर्तमानकाळाचे इतर तीन प्रकार पडतात. 

अपूर्ण वर्तमानकाळ- क्रियापदावरून एखादी क्रिया वर्तमानकाळात चालू आहे किंवा ति अपूर्ण आहे असे जेव्हा समजते तेव्हा त्याला ‘अपूर्ण वर्तमानकाळ’ असे म्हणतात.

उदा. तो मुलगा खेळत आहे.

पूर्ण वर्तमानकाळ- ज्या क्रियापदांवरून क्रिया ही वर्तमानकाळात पूर्ण झाली आहे हे समजते तेव्हा त्याला ‘पूर्ण वर्तमानकाळ’ असे म्हणतात.

उदा. मधूने लाडू खालला आहे.

रीति वर्तमानकाळ- वर्तमानकाळात एखादी क्रिया सतत करीत असण्याची रीत समजली तर त्याला ‘चालू/रीति वर्तमानकाळ’ असे म्हणतात.

उदा. मधू लाडू खात असतो.

समानार्थी शब्द-​

• एखाद्या शब्दासाठी सारख्याच अर्थाचा असलेला दुसरा प्रतिशब्द म्हणजेच समानार्थी शब्द होय.
• मराठी भाषा ही अतिशय समृद्ध भाषा आहे, ज्यामुळे अनेक शब्दांना त्याच अर्थाचे किंवा मिळतेजुळते अनेक शब्द आपल्याला मराठीत सापडतात. 
• सम + अर्थी(समान अर्थी) अशी जेव्हा शब्दाची फोड होते तेव्हा आपल्याला समानार्थी शब्द समजायला अधिक सोपे जाते. 

‘शिराळशेट’ ह्या शब्दाचा अर्थ चैनी माणूस असा होतो. याचाच दुसरा अर्थ पैसे उडविणारा असा होतो.

• ज्या शब्दांचा अर्थ एकसारखा असतो, त्या शब्दांना 'समानार्थी शब्द' असे म्हणतात. 
• समानार्थी शब्दांना आपण 'पर्यायवाचक शब्द' असेही म्हणतो.

Important Points

शेव शब्‍दाचा दुसरा अर्थ साडीचा पदर हा होतो.

वरील प्रश्नात शेव म्हणजे खाण्याचा पदार्थ (हरभऱ्याच्या डाळीचे पीठ छिद्रयुक्त पात्रातून पाडून तळून करतात तो पदार्थ म्हणजे शेव) होतो तसेच साडीच्या पदराला सुद्धा शेव म्हणतात.

वाक्प्रचार: शब्दश: होणाऱ्या अर्थापेक्षा भिन्न व विशिष्ट अर्थाने रुढ होऊन बसलेल्या शब्दसमूहाला ‘वाक्प्रचार’ असे म्हणतात.

प्रस्तुत पर्यायांपैकी मृत्यू हा अर्थ बोध करणारा वाक्प्रचार राम म्हणणे हा आहे.

उदा- कोरोनामुळे जगात अनेक लोकांवर राम म्हणण्याची वेळ आली.

Confusion Pointsराख होणे याचा अर्थ नष्ट होणे या अर्थाशी संबंधित आहे. तेथे मग कोणतीही वस्तू नष्ट होऊ शकते परंतु राम म्हणणे म्हणजे केवळ मृत्यू हाच अर्थ संबोधित होतो.

आणि अशा प्रकारे प्रस्तुत पर्यायांपैकी मृत्यू हा अर्थ बोध करणारा वाक्प्रचार राम म्हणणे हा आहे.

समानार्थी शब्द-

• एखाद्या शब्दासाठी सारख्याच अर्थाचा असलेला दुसरा प्रतिशब्द म्हणजेच समानार्थी शब्द होय.
• मराठी भाषा ही अतिशय समृद्ध भाषा आहे, ज्यामुळे अनेक शब्दांना त्याच अर्थाचे किंवा मिळतेजुळते अनेक शब्द आपल्याला मराठीत सापडतात. 
• सम + अर्थी(समान अर्थी) अशी जेव्हा शब्दाची फोड होते तेव्हा आपल्याला समानार्थी शब्द समजायला अधिक सोपे जाते. 
• असे म्हणतात की प्रत्येक मैलावर भाषा बदलते म्हणून व इतरही अनेक कारणांमुळे एकाच शब्दाचे अनेक अर्थ आपल्याला पहावयास मिळतात. 

प्रस्तुत पर्यायांपैकी 'रुधिर' ह्या शब्दाचा योग्य समानार्थी शब्द 'रक्त' हा होईल. शोणित, लोहित अशीही इतर समानार्थी शब्दे त्यासाठी प्रचलित आहेत.

Additional Informationअन्य पर्यायांचे स्पष्टीकरण-

• झरा = ओहळ
• अश्रु = रोदन
• रम्य = सुंदर, आनंददायक