भारतीय नद्या आणि जल संसाधने MCQ Quiz in मराठी - Objective Question with Answer for Indian Rivers and Water Resources - मोफत PDF डाउनलोड करा

योग्य उत्तर कृष्णा आहे.

Key Points

• कृष्णा नदी ही गंगा, गोदावरी आणि ब्रह्मपुत्रानंतर भारतातील चौथी सर्वात मोठी नदी आहे.
• तिचा उगम महाराष्ट्रातील महाबळेश्वरजवळील पश्चिम घाटात, सुमारे 1,300 मीटर (4,300 फूट) उंचीवर आहे.
• ही नदी महाराष्ट्र, कर्नाटक आणि आंध्र प्रदेश राज्यांतून वाहते आणि बंगालच्या उपसागरात मिळते.
• कृष्णा नदीचे खोरे हे भारतातील प्रमुख शेती क्षेत्रांपैकी एक आहे, जे तांदूळ, ऊस आणि कापूस यांसारख्या विविध पिकांना आधार देते.

Additional Information 

• महादेव मंदिर, महाबळेश्वर
  • महाबळेश्वरातील प्राचीन महादेव मंदिर हे हिंदू धर्मातील प्रमुख देवतांपैकी एक असलेल्या भगवान शिवांना समर्पित आहे.
  • हे मंदिर त्याच्या झऱ्यासाठी प्रसिद्ध आहे ज्यातून कृष्णा नदी "गोमुख" नावाच्या गायेच्या मूर्तीच्या तोंडातून बाहेर पडते असे मानले जाते.
  • महाराष्ट्रातील सातारा जिल्ह्यात वसलेले महाबळेश्वर हे एक लोकप्रिय थंड हवेचे ठिकाण आणि तीर्थक्षेत्र आहे.
• कृष्णा नदी
  • कृष्णा नदी ही भारतातील सर्वात मोठ्या नद्यांपैकी एक आहे, ज्याची एकूण लांबी सुमारे 1,400 किलोमीटर (870 मैल) आहे.
  • कृष्णा नदीला अनेक महत्त्वाच्या उपनद्या मिळतात, ज्यात भीमा, तुंगभद्रा आणि मुसी नद्यांचा समावेश आहे.
  • हे नदीखोरे सिंचन, पिण्याचे पाणी आणि जलविद्युत ऊर्जा निर्मितीसाठी एक महत्त्वाचे पाण्याचे उगम आहे.
  • कृष्णा नदीवर अनेक मोठे धरणे बांधली गेली आहेत, ज्यात नागार्जुन सागर धरण, श्रीशैलम धरण आणि अलमट्टी धरण यांचा समावेश आहे.
• नदी खोऱ्यांचे महत्त्व
  • नदीखोरे म्हणजे एका नदी आणि तिच्या उपनद्यांनी वाहून नेलेले भूभाग आहे, जे जलचक्रात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावते.
  • नदीखोरे विविध परिसंस्थांना आधार देतात आणि मानवी लोकसंख्या, शेती आणि उद्योगांच्या निर्वाहसाठी आवश्यक आहेत.
  • नदी खोऱ्यांचे व्यवस्थापन आणि संवर्धन हे टिकाऊ जलसंपत्ती आणि पर्यावरणीय आरोग्यासाठी आवश्यक आहे.
  • एकीकृत नदी खोरे व्यवस्थापन (IRBM) हा एक दृष्टिकोन आहे जो पाणी, जमीन आणि संबंधित संसाधनांच्या समन्वित विकास आणि व्यवस्थापनास प्रोत्साहन देते.

राप्ती हे योग्य उत्तर आहे.

• राप्ती नदीचा उगम आपल्या शेजारील देश नेपाळमध्ये होतो.

Key Points

• राप्ती नदी दोनपैकी एक दर्शवते - पूर्व राप्ती नदी किंवा पश्चिम राप्ती नदी.
• पूर्व राप्ती नदी:
  • ही एक छोटी नदी आहे जी नेपाळमधील चितवन खोऱ्यातून वाहून जाते.
  • पूर्वेकडून पश्चिमेकडे वाहते, ते चितवन राष्ट्रीय उद्यानाची उत्तरेकडील सीमा बनवते आणि संरक्षित क्षेत्रामध्ये नारायणी नदीला देखील सामील होते.
  • ती महाभारत पर्वतरांगातून वाहते.
  • उपनद्या: डावीकडून - सामरी, करारा, कुखरेनी, रेऊ, पंचंद आणि उजवीकडून - लोथथर आणि मनहरी.
• पश्चिम राप्ती नदी:
  • ही नेपाळ आणि भारत या दोन्ही देशात स्थित आहे.
  • नेपाळच्या राप्ती क्षेत्राचा निचरा करून, ही नदी मध्य-पश्चिम प्रदेशातून भारताच्या उत्तर प्रदेश राज्यातील अवध आणि पूर्वांचल प्रदेशात वाहते.
  • शेवटी, ती गंगेच्या डाव्या तीराची प्रमुख उपनदी, घाघरा, नेपाळमध्ये कर्नाली म्हणून ओळखली जाते.
  • लुंगरी खोला, झिमरुक खोला, आमी नदी आणि रोहिणी नदी या उपनद्या आहेत.

Additional Information

•  सिंधू:
  • कैलास पर्वताच्या उत्तरेकडील उतारावरील बोखर चू (हिमनदी) पासून सिंधूचा उगम होतो.
  • झेलम, चिनाब, रावी, बियास आणि सतलज या तिच्या प्रमुख उपनद्या आहेत.
  • ही नदी नंगा-पर्वताजवळून जाते आणि नैऋत्येला पाकिस्तानात प्रवेश करते.
• गंगा​:
  • ही आशियातील सीमापार नदी आहे जी भारत आणि बांगलादेशमधून वाहते.
  • यमुना, रामगंगा, गोमती, घागरा, सोन, गंडक, बुर्ही गंडक, कोसी आणि महानंदा या महत्त्वाच्या उपनद्या आहेत.
  • पश्चिम बंगालमधील फराक्का येथे, नदीचे दोन हातांमध्ये विभाजन होते, ते म्हणजे पद्मा जी बांगलादेशात वाहते आणि भागीरथी जी पश्चिम बंगालमधून वाहते.
• ब्रह्मपुत्रा​:
  • ती तिबेटमधील यारलुंग त्सांगपो आणि अरुणाचल प्रदेशातील दिहांग नदी म्हणून ओळखली जाते.
  • ही कैलास पर्वताजवळ मानसरोवर सरोवरात उगम पावते.
  • लोहित, दिबांग, सुबनसिरी, जियाभरली, धनसिरी, मानस, तोरसा, संकोश आणि तीस्ता या नदीच्या प्रमुख उपनद्या आहेत.

योग्य उत्तर मांजरा आहे.​

Key Points

• गोदावरी नदीच्या उपनदीला मांजरा म्हणतात.
• हे सहसा मंजरा किंवा मंजीरा असे उच्चारले जाते.
• ते तेलंगणा, कर्नाटक आणि महाराष्ट्रात वाहते.
• 823 मीटर (2,700 फूट) उंचीवर, ते अहमदनगर जिल्ह्याच्या जवळ असलेल्या बालाघाट पर्वतश्रेणीमध्ये उगवते.
• ते गोदावरी नदीस मिळते.
• संपूर्ण गडचिरोली जिल्ह्याचा गोदावरी नदीच्या पात्रात समावेश होतो.
• जिल्ह्याच्या दक्षिण पश्चिम सीमेवर, सिरोंचा जवळ, मांजरा (गोदावरी) जिल्ह्यात प्रवेश करते आणि जिल्ह्याच्या दक्षिण सीमेने सुमारे 50 किमी पूर्वेकडे वाहते.

हिमाचल प्रदेश हे योग्य उत्तर आहे.

Key Points

• धकंर सरोवर हे भारताच्या हिमाचल प्रदेशातील स्पीती खोऱ्यात स्थित आहे.
• हे सरोवर समुद्रसपाटीपासून सुमारे 4,270 मीटर (14,009 फूट) उंचीवर स्थित आहे.
• हे एक लोकप्रिय ट्रेकिंग डेस्टिनेशन असून ते त्याच्या शांत सौंदर्यासाठी आणि आसपासच्या हिमालयाच्या रांगांच्या मनमोहक दृश्यांसाठी ओळखले जाते.
• हे सरोवर धकंर मठाजवळ आहे, जो 1000 वर्षे जुना मठ आहे, जो स्पीती आणि पिन नद्यांच्या संगमावर असलेल्या डोंगराशी संलग्न आहे.
• धकंर सरोवर हे एक गोड्या पाण्याचे सरोवर असून हिवाळ्याच्या महिन्यांत ते गोठलेले राहते, ज्यामुळे त्याचे निर्मळ आकर्षण वाढते.

Additional Information

• स्पीती खोरे: भारत आणि तिबेटमधील "मध्यभूमी" म्हणून ओळखले जाणारे, हे हिमाचल प्रदेशातील शीत वाळवंटी खोरे आहे, जे की मठ जसे की की मठ आणि ताबो मठ यांचे घर आहे.
• धकंर मठ: एक पवित्र बौद्ध स्थळ, हा मठ तिबेटी बौद्ध धर्माच्या गेलुगपा पंथाचा भाग असून स्पीती नदीचे विस्मयकारक दृश्ये प्रदान करतो.
• हवामान: या प्रदेशात कठोर हिवाळा असतो, ज्यामध्ये तापमान -20°C पेक्षा खाली जाते. उन्हाळा मध्यम असतो, ज्यामुळे ट्रेकिंग आणि शोध मोहिमांसाठी हा सर्वोत्तम काळ असतो.
• वनस्पती आणि प्राणीजीवन: धकंर सरोवराभोवतालचा प्रदेश उच्च-उंचीवरील वनस्पतींनी समृद्ध असून हिमालयीन आयबेक्स आणि हिम बिबट्यासारख्या दुर्मिळ वन्यजीवांचे घर आहे.
• पर्यटन: धकंर तळ्याला भेट देणारे पर्यटक त्यांची सहल पिन व्हॅली राष्ट्रीय उद्यान, चंद्रताल सरोवर आणि इतर स्पीती खोऱ्यातील स्थळांना भेट देऊन जोडतात.

योग्य उत्तर प्रयागराज आहे.

Key Points

• यमुना नदी अलाहाबादमधील "त्रिवेणी संगम" नावाच्या ठिकाणी गंगा नदीला मिळते (आता अधिकृतपणे प्रयागराज म्हणून ओळखले जाते.
• उत्तर भारतातील उत्तर प्रदेश राज्यातील एक शहर.
• हे हिंदूंसाठी पवित्र स्थान मानले जाते आणि दरवर्षी मोठ्या संख्येने यात्रेकरू येतात.

Additional Information

• त्रिवेणी संगम हा गंगेच्या मैदानाचा भाग आहे.
• प्रयागराजमध्ये गंगा , यमुना आणि सरस्वती या तीन नद्यांचा संगम म्हणजे त्रिवेणी संगम .
• ही योजना गंगा-यमुना मैदान म्हणूनही ओळखली जाते कारण ती प्रामुख्याने या दोन नद्यांमधील जमीन आहे.
• हा प्रदेश यमुना, गंगा आणि तिच्या उपनद्यांनी वाहून गेला आहे.
  • रामगंगा
  • गोमती
  • घागरा
  • गंडका आणि
  • शारदा
• ही नदी त्यांच्या सोबत ठेवी आणि गाळ आणते आणि मैदान अतिशय सुपीक बनवते .
• या प्रदेशातील चिकणमाती मातीची खोली 4500 मीटर पर्यंत आहे.
• तांदूळ, गहू, बाजरी, हरभरा इत्यादी रब्बी आणि खरीप पिके येथे घेतली जातात .

योग्य उत्तर कृष्णा नदी आहे.

Key Points

• श्रीशैलम धरण आंध्र प्रदेशातील कर्नूल जिल्ह्यात आहे.
• श्रीशैलम जलविद्युत प्रकल्प कृष्णा नदीच्या पलीकडे बांधला गेला आहे.
• श्रीशैलम प्रकल्प हा देशातील 12 वा सर्वात मोठा जलविद्युत प्रकल्प आहे.
• 512 मीटर लांब आणि 145 मीटर उंचीचे धरण खोल दरीत बांधण्यात आले.
• डाव्या बाजूचे जलविद्युत केंद्र 6 X 150 MW आणि उजव्या किनारी 7 X 110 MW वीज निर्मिती करते.
• श्रीशैलम धरणात 215 टीएमसी फूट एकूण साठा आहे.
• श्रीशैलम जलविद्युत केंद्र हा भारतातील तिसरा सर्वात मोठा बांधकाम प्रकल्प आहे.

Important Points

• कोयना जलविद्युत प्रकल्प हा भारतातील सर्वात मोठा जलविद्युत प्रकल्प आहे.
• त्याची ऊर्जा क्षमता 1920 मेगावॅट आहे.
• पहिले जलविद्युत केंद्र शिवनसमुद्र जलविद्युत केंद्र होते.
• टिहरी हायड्रो पॉवर प्लांट हा देशातील सर्वात उंच जलविद्युत प्रकल्प आहे आणि टेरी धरण हा भारतातील सर्वात उंच जलविद्युत प्रकल्प आहे.
• नासपाजाक्री जलविद्युत प्रकल्प हा देशातील सर्वात मोठा भूमिगत जलविद्युत प्रकल्प आहे.

Additional Information

योग्य उत्तर टोंस आहे.

Key Points

• टोंस नदी ही एक प्रमुख बारमाही हिमालयीन नदी आहे जी उत्तराखंडच्या गढवाल विभागातून वाहते आणि हिमाचल प्रदेशला स्पर्श करते.
  • ती यमुना नदीची सर्वात मोठी उपनदी आहे.
  • तिची लांबी 148 किमी आहे.
  • या नदीचे उगमस्थान बंदरपुच पर्वत आहे.
  • टोंस​ नदी उत्तराखंडमधील डेहराडून शहराजवळील कलसीच्या खाली वाहून जाते.

Additional Information

• ब्रम्हपुत्रेच्या उपनद्या:

• ब्रह्मपुत्रा ही जगातील 9 वी सर्वात मोठी आणि 15 वी सर्वात लांब नदी आहे.
• अरुणाचल प्रदेशात, ब्रह्मपुत्रा नदीला सियांग/दिहांग या नावाने ओळखले जाते.
• ही नदी अरुणाचल प्रदेशात गेलिंगजवळ प्रवेश करते जिथे ती सियांग किंवा दिहांग म्हणून ओळखली जाते.
• दिबांग आणि लोहित नद्यांच्या संगमापर्यंत सियांग नदीची एकूण लांबी 294.5 किमी आहे.
• सियांग नदी कोबो नावाच्या ठिकाणी ब्रह्मपुत्रा दिबांग आणि लोहित या दोन प्रमुख उपनद्यांना मिळते. या ठिकाणाहून ती नदी बांग्ला देशात प्रवेश करेपर्यंत ब्रह्मपुत्रा म्हणून ओळखली जाते.
• ब्रह्मपुत्रा नदी बद्दल:

योग्य उत्तर शिपकी ला आहे.

• शिपकी ला ही भारत-तिबेट सीमेवरील पर्वतीय खिंड आणि सीमा चौकी आहे.
• या खिंडीतून सतलज नदी भारतात प्रवेश करते.
  • हे भारतातील हिमाचल प्रदेश राज्यातील किन्नौर जिल्हा आणि तिबेट यांमध्ये आहे.
• सिक्कीममधील नाथू ला आणि उत्तराखंडमधील लिपुलेख यांच्यानंतर तिबेटशी व्यापारासाठी ही खिंड भारताची तिसरी सीमा चौकी आहे.

Important Points

योग्य उत्तर उत्तराखंड आहे.

Key Points

• टिहरी धरण
  • भारतातील सर्वात उंच धरण भागीरथी नदीवर बांधलेले टिहरी धरण आहे.
  • टिहरी धरण हे भारतातील सर्वात उंच आणि जगातील सर्वात उंच धरणांपैकी एक आहे.
  • हे भारतातील उत्तराखंडमधील एक बहुउद्देशीय खडक आणि पृथ्वी-भरण बांध आहे

Additional Information

• प्रमुख धरणे आणि त्यांचे स्थान

योग्य उत्तर कृष्णा हे आहे.

Key Points

• मुसी नदी ही तेलंगणातून वाहणाऱ्या दख्खनच्या पठारातील कृष्णा नदीची उपनदी आहे.
• मुसी नदीला मुसीनुरू किंवा मूसा नदी किंवा मुचुकुंदा असेही म्हणतात.
• हैदराबाद हे शहर मुसी नदीच्या काठावर वसलेले आहे.
• हैदराबादसाठी पाण्याचा स्रोत असणारी उस्मान सागर आणि हिमायत सागर ही धरणे मुसी नदीवर बांधण्यात आली आहेत.

Additional Information

• खालील तक्त्यामध्ये पूर्ववहिनी नद्यांचे विविध वैशिष्टे सारणीबद्ध केली आहेत:

Key Points

• सरस्वती नदीच्या काठावरील राणी-की-वाव , सुरुवातीला 11 व्या शतकात एका राजाचे स्मारक म्हणून बांधली गेली. हे गुजरातमध्ये आहे.
• भारतीय उपखंडातील भूगर्भीय जल वास्तुकलाच्या विशिष्ट स्वरूपाचे हे एक अपवादात्मक उदाहरण आहे.
• ही पायरी विहीर सोलंकी घराण्याची राणी उदयमती हिने 11 व्या शतकात तिचा मृत पती भीमदेव प्रथम यांचे स्मारक म्हणून बांधली होती.
• वर्षानुवर्षे, सरस्वती नदीने आपला मार्ग बदलल्यामुळे, 1980 च्या दशकाच्या उत्तरार्धात भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षणाने उत्खनन करेपर्यंत भव्य रचना पूर आली आणि गाडली गेली.
• राणी-की-वाव पाण्याचे पावित्र्य हायलाइट करते कारण ते पृथ्वीच्या पृष्ठभागाखाली एक उलटे मंदिर म्हणून डिझाइन केलेले आहे.

Additional Information

• नवीन 100 रुपयांच्या नोटेमध्ये (रंगीत लॅव्हेंडर) 'राणी की वाव', राणीची स्टेपवेल, गुजरातच्या पाटणमधील युनेस्कोच्या जागतिक वारसा स्थळाचे स्वरूप आहे.

• रावी नदीचे वैदिक नाव परुष्णी आहे.
• ऋग्वेदात सप्त-सिंधू म्हणून ओळखल्या जाणार्‍या 7 नद्यांच्या समूहाचा उल्लेख आहे.
• या सात नद्यांमध्ये पंजाबच्या पाच नद्या आणि सरस्वती नदीचा समावेश आहे, तर सातव्या नदीची अद्याप पुष्टी झालेली नाही.
• वैदिक ग्रंथांमध्ये यमुना नदी ही यमी म्हणून ओळखली जाते तर पुढील साहित्यात या नदीला कालिंदी संबोधले जाते.
• नद्यांची ऋग्वेदिक आणि आधुनिक नावे पुढील प्रमाणे आहेत:-

योग्य उत्तर कृष्णा आहे.

Key Points

भागीरथी आणि भिलंगना हे योग्य उत्तर आहे.

Key Points

• टिहरी धरण, भागीरथी आणि भिलंगना नद्यांच्या संगमावर आहे.
• टिहरी धरण-
  • टिहरी धरण हे जगातील चौथ्या क्रमांकाचे आणि भारतातील सर्वात उंच धरण आहे.
  • हे उत्तराखंडच्या टिहरी जिल्ह्यात स्थित आहे.
  • भागीरथी, प्रमुख प्रवाह, गढवाल हिमालयात उगम पावते.
  • ही नदी गौमुखपासून उत्तराखंड राज्यात 205 किलोमीटर अंतरावर वाहते, उत्तरकाशी आणि टिहरी जिल्ह्यांमधून जाते आणि देवप्रयाग येथे पोहोचते, जेथे ती दुसऱ्या एका मुख्य प्रवाहात, अलकनंदाशी मिळते आणि पवित्र गंगा तयार होते.
• भिलंगना-
  • भिलंगना नदी गढवाल प्रदेशात आहे.
  • नदीची लांबी 80 किमी आहे.
  • खतलिंग हिमनदी उत्तराखंडच्या टिहरी गढवाल जिल्ह्यात आहे.
  • भिलंगणा ही भागीरथी नदीची उपनदी आहे.
    • घनसाळी येथे, ती तिच्या प्रमुख उपनद्यांपैकी एक, बाल गंगा या नदीला मिळते.

Additional Information

• पंच प्रयाग-
  • विष्णु प्रयाग- अलकनंदा + धौलीगंगा
  • नंद प्रयाग- अलकनंदा + नंदकिनी
  • कर्ण प्रयाग- अलकनंदा + पिंडार
  • रुद्र प्रयाग- अलकनंदा + मंदाकिनी
  • देव प्रयाग- अलकनंदा + भागीरथी

योग्य उत्तर गोदावरी आहे.

Key Points

• गोदावरी नदी महाराष्ट्रातील नाशिक जिल्ह्यातील त्र्यंबकेश्वर येथून उगम पावते.
• तिला दक्षिण गंगा असेही म्हणतात.
• ही भारतातील दुसरी सर्वात लांब नदी आहे.
• गोदावरी नदीवरील धरणे आहेत - पोलावरम धरण (आंध्र प्रदेश), आणि पोचमपाड धरण (तेलंगणा).
• प्राणहिता, प्रवरा, पूर्णा, मांजरा आणि पेनगंगा या गोदावरीच्या उपनद्या आहेत.

Additional Information