मोजमाप साधने MCQ Quiz in मराठी - Objective Question with Answer for Measuring Instruments - मोफत PDF डाउनलोड करा

योग्य उत्तर हायड्रोफोन आहे .

• हायड्रोफोनचा (जलश्रवणी) शोध रेजेनाल्ड फेसेंडेन यांनी 1914 मध्ये लावला होता.
• शब्द हायड्रोफोन हा हायड्रो (जल) आणि फोन याचे संयोजन आहे जेथे हायड्रो म्हणजे पाणी आणि फोन म्हणजे उपकरण आहे म्हणून हे  पाण्याखाली ध्वनी मोजण्यासाठी वापरले जाते आहे.

हायड्रोफोनची प्रतिमा :

योग्य उत्तर सिस्मोग्राफ आहे.

Key Points 

• सिस्मोग्राफ हे भूकंप शोधण्यासाठी आणि रेकॉर्ड करण्यासाठी वापरले जाणारे साधन आहे.
• पहिला सिस्मोग्राफ 1890 मध्ये विकसित झाला.
  • यात स्थिर पायाशी जोडलेले वस्तुमान असते आणि भूकंपाच्या वेळी पाया हलतो आणि वस्तुमान होत नाही.
  • वस्तुमानाच्या संदर्भात बेसची गती सामान्यतः विद्युत व्होल्टेजमध्ये बदलली जाते.
  • इलेक्ट्रिकल व्होल्टेज कागदावर, चुंबकीय टेपवर किंवा इतर रेकॉर्डिंग माध्यमावर रेकॉर्ड केले जाते.
  • हे रेकॉर्ड पृथ्वीच्या सापेक्ष सिस्मोमीटर वस्तुमानाच्या गतीच्या प्रमाणात आहे, परंतु ते गणितीयदृष्ट्या जमिनीच्या निरपेक्ष गतीच्या रेकॉर्डमध्ये रूपांतरित केले जाऊ शकते.

Additional Information

• भूकंप :
  • भूकंप पृथ्वीच्या कवचात अचानक हालचालींमुळे निर्माण होणाऱ्या भूकंपीय लहरींमुळे होतात.
  • भूकंप नैसर्गिकरित्या किंवा मानवी क्रियाकलापांच्या परिणामी होऊ शकतात.
  • फॉल्ट प्लेनच्या बाजूने खडक सरकल्यामुळे टेक्टोनिक भूकंप निर्माण होतात.
  • ज्वालामुखीय भूकंप हिंसक ज्वालामुखीच्या उद्रेकामुळे होतात.

Important Points 

योग्य उत्तर पर्याय 4 आहे, म्हणजेच अल्टिमीटर.

• समुद्रसपाटीपासूनची उंची मोजण्यासाठी विमानात अल्टिमीटर हे उपकरण वापरतात.
  • अल्टिमीटरचा शोध लुईस पॉल कॅलेटेट यांनी लावला.
  • अल्टिमीटरचा वापर करून समुद्रसपाटीपासूनची उंची मोजणे याला अल्टिमेट्री म्हणतात.
• अ‍ॅक्टिनोमीटर हे उपकरण उत्सर्जित किरणांची औष्णिक शक्ती मोजण्यासाठी वापरतात.
• सैलोमीटर हे उपकरण वातावरणातील सूक्ष्मतुषारांची सांद्रता मोजण्यासाठी वापरतात.
• एक्सेलेरोमीटर हे उपकरण त्वरण शक्ती मोजण्यासाठी वापरतात.

महत्वाची उपकरणे आणि त्यांचा वापर: 

बरोबर उत्तर कॅलिडोस्कोप आहे.

Key Points 

• कॅलिडोस्कोप हे एक प्रकाशीय साधन आहे जे सुंदर आणि रंगीत नमुने तयार करते.
• हे प्रतलीय आरशांचा वापर करून अनेक परावर्तनांच्या तत्त्वावर कार्य करते.
• हे नमुने साधनाच्या आत असलेले रंगीत काचेचे तुकडे किंवा मण्यांमधून प्रकाशाच्या परावर्तनामुळे तयार होतात.
• प्रत्येक वेळी कॅलिडोस्कोप फिरवल्यावर वेगळा नमुना तयार होतो, ज्यामुळे ते एक लोकप्रिय खेळणी आणि शैक्षणिक साधन बनते.

Additional Information 

• कॅलिडोस्कोप: 1816 मध्ये सर डेव्हिड ब्रुस्टर यांनी शोधलेल्या, कॅलिडोस्कोपमध्ये दोन किंवा अधिक परावर्तीत पृष्ठभाग एकमेकांशी एका कोनात झुकलेले असतात, ज्यामुळे सममित नमुना तयार होतो.
• अनेक प्रतिबिंबे: ही घटना तेव्हा घडते जेव्हा प्रकाश अनेक पृष्ठभागावरून परावर्तित होतो, ज्यामुळे प्रतिमांची मालिका तयार होते. कॅलिडोस्कोपमध्ये, आरशे प्रकाशाला पुढे-मागे परावर्तीत करतात ज्यामुळे गुंतागुंतीचे नमुने तयार होतात.
• समतल आरसे: हे सपाट आरशे आहेत जे प्रकाशाला स्पष्ट प्रतिमा निर्माण करण्यासाठी परावर्तित करतात. कॅलिडोस्कोपमध्ये, समतल आरशाचा वापर प्रकाशाला अनेक वेळा परावर्तीत करण्यासाठी केला जातो ज्यामुळे जटिल नमुने तयार होतात.
• रंगीत नमुने: कॅलिडोस्कोपमधील रंगीत नमुने साधनाच्या एका टोकाशी ठेवलेले रंगीत काचेचे लहान तुकडे प्लास्टिक किंवा मण्यांच्या परावर्तनामुळे तयार होतात.
• शैक्षणिक साधन: खेळणी असण्याव्यतिरिक्त, कॅलिडोस्कोपचा वापर शैक्षणिक सेटिंग्जमध्ये प्रकाशाचे परावर्तन आणि सममितीची तत्त्वे शिकवण्यासाठी केला जातो.
• सममिती: कॅलिडोस्कोपमध्ये निरीक्षण केलेले नमुने सममित असतात, म्हणजे ते मध्य रेषेच्या दोन्ही बाजूंना सारखे असतात. हा गुणधर्म हा साधनातील अनेक परावर्तनांचा थेट परिणाम आहे.

बरोबर उत्तर परिदर्शक आहे.Key Points

• परिदर्शक:
• हे एक प्रकाशीय साधन आहे जे सामान्यतः पाणबुड्यांमध्ये असते जेणेकरून थेट दृष्टीच्या पातळीपेक्षा वर असलेल्या किंवा दृष्टी अडथळा असलेल्या ठिकाणी असलेल्या वस्तू पाहता येतील.
• यामध्ये अनेक लोलक, भिंग आणि आरसे असलेली एक नळी असते जे विशिष्ट पद्धतीने व्यवस्थित केलेले असते.
• पाण्याखाली असतानाही आजूबाजूचे वातावरण पाहण्यासाठी पाणबुड्यांमध्ये परिदर्शक वापरला जातो.
• परिदर्शकामध्ये आरसे अशा प्रकारे व्यवस्थित केले जातात की ते पाण्याखाली असतानाही निरीक्षकांना त्यांच्या आजूबाजूचे वातावरण पाहण्याची परवानगी देतात.

Additional Information 

• कॅलिडोस्कोप: एकाधिक प्रतिबिंबाच्या संकल्पनेचा वापर करून सममितीय नमुने तयार करण्यासाठी कॅलिडोस्कोप वापरला जातो.
• दूरदर्शी
  • दूरदर्शी हे एक प्रकाशीय उपकरण आहे जे अंतराळातील (उदा. तारे, ग्रह आणि आकाशगंगा) दूरच्या वस्तूंचे निरीक्षण करण्यासाठी संकल्पित केलेले आहे.
  • ते प्रकाश गोळा करण्यासाठी आणि केंद्रित करण्यासाठी भिंग किंवा आरसे वापरतात.
  • तारे पाहण्यासाठी दूरदर्शी उत्तम आहेत आणि त्यांना स्थिर मांडणीची आवश्यकता असते, बहुतेकदा ट्रायपॉडसह.
  • त्यांचे उच्च आवर्धन आहे परंतु दृश्य क्षेत्र संकुचित आहे.
• दुर्बीण
  • दुर्बीण ही दूरच्या वस्तू पाहण्यासाठी वापरली जाणारी प्रकाशीय भिंगाची जोडी आहे.
  • ते पोर्टेबल, हलके आणि वापरण्यास सोपे आहेत.
  • पक्षी पाहणे, वन्यजीव निरीक्षण आणि काही मूलभूत तारे पाहण्यासाठी आदर्श.
  • ते दूरदर्शींच्या तुलनेत व्यापक दृश्य क्षेत्र प्रदान करतात परंतु कमी आवर्धन प्रदान करतात.

योग्य उत्तर सिस्मोग्राफ आहे.

Key Points 

• सिस्मोग्राफ हे भूकंप शोधण्यासाठी आणि रेकॉर्ड करण्यासाठी वापरले जाणारे साधन आहे.
• पहिला सिस्मोग्राफ 1890 मध्ये विकसित झाला.
  • यात स्थिर पायाशी जोडलेले वस्तुमान असते आणि भूकंपाच्या वेळी पाया हलतो आणि वस्तुमान होत नाही.
  • वस्तुमानाच्या संदर्भात बेसची गती सामान्यतः विद्युत व्होल्टेजमध्ये बदलली जाते.
  • इलेक्ट्रिकल व्होल्टेज कागदावर, चुंबकीय टेपवर किंवा इतर रेकॉर्डिंग माध्यमावर रेकॉर्ड केले जाते.
  • हे रेकॉर्ड पृथ्वीच्या सापेक्ष सिस्मोमीटर वस्तुमानाच्या गतीच्या प्रमाणात आहे, परंतु ते गणितीयदृष्ट्या जमिनीच्या निरपेक्ष गतीच्या रेकॉर्डमध्ये रूपांतरित केले जाऊ शकते.

Additional Information

• भूकंप :
  • भूकंप पृथ्वीच्या कवचात अचानक हालचालींमुळे निर्माण होणाऱ्या भूकंपीय लहरींमुळे होतात.
  • भूकंप नैसर्गिकरित्या किंवा मानवी क्रियाकलापांच्या परिणामी होऊ शकतात.
  • फॉल्ट प्लेनच्या बाजूने खडक सरकल्यामुळे टेक्टोनिक भूकंप निर्माण होतात.
  • ज्वालामुखीय भूकंप हिंसक ज्वालामुखीच्या उद्रेकामुळे होतात.

Important Points 

योग्य उत्तर हायड्रोफोन आहे .

• हायड्रोफोनचा (जलश्रवणी) शोध रेजेनाल्ड फेसेंडेन यांनी 1914 मध्ये लावला होता.
• शब्द हायड्रोफोन हा हायड्रो (जल) आणि फोन याचे संयोजन आहे जेथे हायड्रो म्हणजे पाणी आणि फोन म्हणजे उपकरण आहे म्हणून हे  पाण्याखाली ध्वनी मोजण्यासाठी वापरले जाते आहे.

हायड्रोफोनची प्रतिमा :

योग्य उत्तर आहे लॅक्टोमीटर.

• लॅक्टोमीटर आर्किमिडीजच्या तत्त्वावर आधारित आहे.
• आर्किमिडीजच्या तत्त्वानुसार, कोणताही पदार्थ  द्रायू (वायू किंवा द्रव) मध्ये पूर्णपणे किवा अर्धवट बुडलेल्या स्थिर स्थितीत असल्यास त्यावर ऊर्ध्वगामी किंवा प्लावक बलाद्वारे कार्य केले जाते, ज्याचे परिमाण शरीराद्वारे विस्थापित केलेल्या द्रायूपदार्थाच्या वजनाइतकेच असते. 
• लॅक्टोमीटर , सॅकरोमीटर यांसारखे  हायड्रोमीटरचे प्रकार आर्किमिडीज तत्त्वाचे पालन करतात.

• दुधातील पाण्याचे प्रमाण शोधण्यासाठी लॅक्टोमीटर हे एक लहान काचेचे उपकरण वापरतात.
• हे दुधाच्या विशिष्ट गुरुत्वाच्या  तत्त्वावर  (आर्किमिडीजचे तत्व) कार्य करते.
• हे पाण्याशी संबधित दुधाची सापेक्ष घनता मोजते.
• दुधाच्या नमुन्याचे विशिष्ट गुरुत्व जर मान्यताप्राप्त श्रेणीत असेल तर, दूध शुद्ध आहे आणि ते नसल्यास त्यात काही प्रमाणात भेसळ असते.

• मॅनोमीटर - हे हायड्रोस्टॅटिक बॅलेन्सच्या (द्रवस्थितिक तोल) तत्त्वावर आधारित आहे आणि दाब मोजण्यासाठी वापरले जाते.
• ओक्सॅनोमीटर- वनस्पतींमधील  वाढीचे  मोजमाप करण्यासाठी हे वापरले जाते.
• ओडोमीटर - हे वाहनाने प्रवास केलेले अंतर नोंदवते.
• कॅलरीमीटर - हे बीअर-लॅमबर्टच्या कायद्यावर आधारित आहे आणि प्रकाशाची अवशोषकता मोजण्यासाठी वापरले जाते.

योग्य उत्तर पेरीस्कोप आहे.

Key Points

• मुख्य मोजण्याची उपकरणे खालीलप्रमाणे आहे

योग्य उत्तर पर्याय 4 आहे, म्हणजेच अल्टिमीटर.

• समुद्रसपाटीपासूनची उंची मोजण्यासाठी विमानात अल्टिमीटर हे उपकरण वापरतात.
  • अल्टिमीटरचा शोध लुईस पॉल कॅलेटेट यांनी लावला.
  • अल्टिमीटरचा वापर करून समुद्रसपाटीपासूनची उंची मोजणे याला अल्टिमेट्री म्हणतात.
• अ‍ॅक्टिनोमीटर हे उपकरण उत्सर्जित किरणांची औष्णिक शक्ती मोजण्यासाठी वापरतात.
• सैलोमीटर हे उपकरण वातावरणातील सूक्ष्मतुषारांची सांद्रता मोजण्यासाठी वापरतात.
• एक्सेलेरोमीटर हे उपकरण त्वरण शक्ती मोजण्यासाठी वापरतात.

महत्वाची उपकरणे आणि त्यांचा वापर: 

योग्य उत्तर आहे पायरोमीटर

गॅल्व्हानोमीटर हे योग्य उत्तर आहे.

Key Points

• गॅल्व्हानोमीटर हे असे उपकरण आहे जे विद्युत परिपथामध्ये विजेची उपस्थिती शोधण्यासाठी वापरले जाते.
• विद्युत् प्रवाहाची दिशा आणि परिमाण दोन्ही उपकरणाद्वारे चित्रित केले जातात.
• गॅल्व्हानोमीटरचे SI एकक अ‍ॅम्पिअर प्रति विभाग आहे.

गॅल्व्हानोमीटरची प्रतिमा:

योग्य उत्तर सोनार आहे.​

Key Points

• सोनार हे एक तंत्र आहे जे ध्वनी प्रसाराचा उपयोग नेव्हिगेट करण्यासाठी, अंतर मोजण्यासाठी आणि पाण्याच्या पृष्ठभागावर किंवा त्याखालील वस्तूंशी संवाद साधण्यासाठी किंवा शोधण्यासाठी करते, जसे की इतर जहाजे.
• SONAR चे पूर्ण रूप "साउंड नेव्हिगेशन अँड रेंजिंग" आहे.
• वस्तूद्वारे उत्सर्जित किंवा परावर्तित होणाऱ्या ध्वनितरंग सोनार उपकरणाद्वारे शोधल्या जातात आणि त्यामध्ये असलेल्या माहितीचे विश्लेषण केले जाते.
• शास्त्रज्ञ प्रामुख्याने सोनारचा वापर नॉटिकल चार्ट विकसित करण्यासाठी, नेव्हिगेशनसाठी पाण्याखालील धोके शोधण्यासाठी, समुद्राच्या तळावरील वस्तूंचा शोध आणि नकाशा तयार करण्यासाठी, जसे की नौभंग करण्यासाठी आणि समुद्रतळावरच नकाशा तयार करण्यासाठी वापरतात. सोनारचे दोन प्रकार आहेत - सक्रिय आणि निष्क्रिय.

Additional Information

योग्य उत्तर समुद्रसपाटीपासूनची उंची आहे.

• समुद्रसपाटीपासूनची उंची:
  • अल्टिमीटर हे एक साधन आहे जे विमानात उंची मोजण्यासाठी वापरले जाते.
  • अल्टिमीटर वापरुन उंची मोजण्यासाठी असलेल्या मोजमापाला अल्टिमेट्री म्हणतात.

योग्य उत्तर बॅरोमीटर आहे.

• बॅरोमीटरचा शोध इटालियन भौतिकशास्त्रज्ञ इव्हेंजलिस्टा टॉरिसेली यांनी 1643 मध्ये लावला होता .
• बॅरोमीटर वातावरणीय दाबाचे मापन ज्या एककामध्ये करते त्याला वातावरण किंवा बार म्हणतात.
• बॅरोमीटरचे दोन मुख्य प्रकार आहेत:
  • पाऱ्याचा बॅरोमीटर
  • अ‍ॅनिरोइड बॅरोमीटर
• जेव्हा बॅरोमीटर अचानक कोसळतो तेव्हा हे वादळाचे सूचक असते कारण वादळाच्या वेळी वातावरणाचा दाब अचानक कमी होतो .
• बॅरोमेट्रिक दाब 32.01 इंच ऐतिहासिक उंच ते 25.9 इंच पर्यंतच्या ऐतिहासिक पातळीवरील वायूच्या स्तंभातील वजनाचे सूचक आहे .

बॅरोमीटरची प्रतिमा :