दिल्ली सल्तनत MCQ Quiz in मराठी - Objective Question with Answer for Delhi Sultanate - मोफत PDF डाउनलोड करा

योग्य उत्तर शमसुद्दीन इल्तुतमिश आहे.

• शमसुद्दीन इल्तुतमिश गुलाम घराण्याचा खरा संस्थापक म्हणून ओळखला जातो.

• शमसुद्दीन इल्तुतमिश (1211 AD -1236 AD)
  • तो कुतुबुद्दीन ऐबकचा गुलाम होता आणि त्याने अराम बख्शला मारल्यानंतर 1211 मध्ये दिल्लीच्या गादीवर कब्जा केला.
  • तो ‘गुलाम राजवंश आणि दिल्ली सल्तनतचा खरा संस्थापक’ म्हणून ओळखला जात होता कारण त्याने दिल्ली सल्तनतला गजनीच्या राज्यकर्त्यांनी केलेल्या अत्याचाराच्या दाव्यापासून मुक्त केले होते.
  • त्याने लाहोरच्या जागी दिल्लीला राजधानी बनविली.
  • खवारीझम शाहला आश्रय नाकारून त्याने दिल्ली सल्तनतला चंगेज खानच्या क्रोधापासून वाचवले, ज्याचा पाठलाग चंगेज खान करत होता. 
  • इस्लामिक राज्यांच्या जागतिक बंधुत्वाचा सदस्य म्हणून मान्यता असलेल्या बगदादच्या खलीफाद्वारे (खलिफा) मान्यता प्राप्त करून त्याने त्याचे अधिकार (दिल्लीची सल्तनत) मिळवले.
  • त्यांनी कुतुब मीनारचे बांधकाम पूर्ण केले.
  • त्यांनी तुर्कान-ए-चहलगानी किंवा चालीसा या नावाने ओळखल्या जाणार्‍या 40 थोरांच्या गटाची स्थापना केली.
  • दिल्ली सल्तनतमध्ये त्यांनी इक्ता-दार प्रणाली सुरू केली. पगाराच्या बदल्यात ही जमीनीचा मोबदला आहे, जी त्याने आपल्या अधिकार्‍यांना दिली.
  • त्याने चांदीची नाणी (टंका) आणि तांब्याचे नाणे (जिटल) आणले.
  • त्यांनी ताबाकत-ए-नसिरीचे लेखक मिन्हाज-अल-सिराज यांचे संरक्षण केले.

• आराम शाह कुतुबुद्दीन ऐबकचा मुलगा होता.
• रझिया सुलतान मध्ययुगीन भारतातील पहिली आणि शेवटची मुस्लिम महिला शासक होती.

योग्य उत्तर 1526 आहे.

• पानीपतची पहिली लढाई 1526 मध्ये लढली गेली.
• पानिपतची पहिली लढाई मुघल आक्रमणकर्ता बाबर आणि इब्राहिम लोदी यांच्यात झाली.
• मुघल साम्राज्याच्या सुरूवातीस बाबरने लोदीचा पराभव केला आणि दिल्लीची गादी काबीज केली.

• पानिपत हे हरियाणातील एक शहर आहे.
• पानिपतची दुसरी लढाई
  • 5 नोव्हेंबर 1556 रोजी ही लढाई झाली
  • अकबर आणि सम्राट हेम चंद्र विक्रमादित्य (हेमू) यांच्यात ही लढाई झाली.
  • या युद्धात अकबरने हेमूचा पराभव केला.
• पानिपतची तिसरी लढाई
  • ही 1761 मध्ये लढली गेली
  • ही लढाई अफगाणवर आक्रमण करणारा अहमद शाह अब्दाली आणि मराठ्यांमध्ये पुण्यातील सदाशिवराव भाऊ पेशवे यांच्या नेतृत्वाखाली झाली.
  • ही लढाई अब्दालीने जिंकली.
  • युद्धामुळे शक्तीची पोकळी निर्माण झाली व नंतर ब्रिटीशांनी भारत जिंकला.

• अकबर (1542- 1605)
  • त्याने 1556 ते 1605 पर्यंत राज्य केले.
  • त्याने फतेहपूर सिक्रीची बांधणी केली आणि 1569 मध्ये त्याची राजधानी बनविली.
  • बुलंद दरवाजा बांधला.
  • 1562 मध्ये त्याने दीन-ए-इलाही हा नवीन धर्म सुरू केला.
  • अबुल फजल याने अकबरनामा नावाचे त्याचे चरित्र लिहिले.
  • त्याच्या दरबारातील नऊ दरबारीं नवरत्न म्हणून ओळखले जात.
    • ते तोडर मल, अबुल फजल, फैझी, बीरबल, तानसेन, अब्दुर रहीम खान-ए-खाना, मुल्ला-दो-प्याझा, राजा मान सिंह आणि फकीर अझिओ-दीन होते.
  • त्याने हिंदु राजकन्या हरका बाईशी लग्न केले जिला सामान्यतः जोधाबाई म्हणून ओळखले जाते.
  • 1568 मध्ये अकबरने चित्तोडचा ऐतिहासिक किल्ला ताब्यात घेतला.
  • 1576 मध्ये हल्दीघाटीच्या युद्धात त्याने राणा प्रतापचा पराभव केला.
  • 1563 मध्ये त्याने हिंदूंचा तीर्थ कर रद्द केला.
  • 1564 मध्ये त्याने जिझिया कर देखील रद्द केला.
  • शासकीय अधिकारी आणि सैन्य यांच्या व्यवस्थेसाठी त्याने मनसबदारी प्रणाली किंवा पद धारक यंत्रणा देखील सुरू केली.

स्रोत: https://panipat.gov.in/history/

योग्य उत्तर इल्तुतमिश आहे. 

• इल्तुतमिश (1211-1236):
  • कुतुबुद्दीन-ऐबक नंतर तो गादीवर आला.
  • तो दिल्ली सल्तनतचा तिसरा शासक होता, मामलूक घराण्याशी त्याचा संबंध होता.
  • त्याने तुर्कान-ए-चिहलगानी म्हणून ओळखली जाणारी चाळीस विश्वासू गुलाम अमीरांची एक संस्था तयार केली.
  • त्याने चांदीची नाणे (टंका) आणि तांब्याचे नाणे (जिटल) आणले.
  • त्याने लाहोरच्या जागी दिल्लीला राजधानी बनविली.

• फिरोझ शाह तुघलक 
  • तो तुगलक घराण्याचा तिसरा शासक होता ज्याने 1351 ते 1388 पर्यंत दिल्लीवर राज्य केले.
  • त्याने दिवाण-ए-खैरात - धर्मादाय कार्यालयाची स्थापना केली.
  • त्याने दिवाण-ए-बूंदागन - गुलाम विभाग स्थापन केला.
  • त्याने फिरोजाबाद, फतेहाबाद, जौनपूर आणि हिसार अशी चार नवीन शहरे स्थापित केली आहेत.
  • त्यानी खान-ए-जहां मकबल,धर्मांतरित तेलगू ब्राह्मणांना वजीर (पंतप्रधान) म्हणून नियुक्त केले.
    • वजीरने सुलतानला त्याच्या कारभारामध्ये मदत केली आणि या काळात सुल्तानतेची प्रतिष्ठा कायम राखली.
• मोहम्मद बिन तुघलक (1325-1351):
  • त्याने आपली राजधानी दिल्लीहून देवगीर येथे हलविली व त्याचे नाव दौलताबाद असे ठेवले.
  • दौलताबाद महाराष्ट्रात स्थित आहे.
  • त्याने दिल्ली ते देवगीर हा रस्ता बांधला आणि लोकांसाठी विश्रामगृहे ही उभारली.
  • त्याने  चांदीची नाणी (टंका) सारख्या समान मूल्याची  कांस्य नाणी किंवा जिटल आणली.
  • त्याने  "दिवाण-ए-कोही" म्हणून ओळखले जाणारे नवीन शेती विभाग स्थापन केले.
  • त्यानी शेतकर्‍यांना शेती कर्ज “टाकवी” देखील प्रदान केले.
• मुहम्मद कुली कुतुब शाह  (1580-1612):
  • तो गोलकोंडाच्या कुतुब शाही घराण्याचा पाचवा सुलतान होता.
  • त्याने दक्षिण-मध्य भारतातील हैदराबाद शहराची स्थापना केली आणि वास्तुशिल्पाचे केंद्र, चारमीनार बांधले.
  • त्याने हैदराबाद शहराची स्थापना केली आणि त्याच्या हिंदू पत्नी भागमती नंतर त्याचे नाव भाग्यनगर म्हणून ठेवले.

योग्य उत्तर खिलजी आहे.

Important Points 

• त्यामुळे खिलजी राजवंशाने सर्वात कमी काळ राज्य केले.

Additional Information

• इ.स. 1451 ते 1526 (75 वर्ष) लोधी राजवंश.
• सर्वात मोठा कालावधी - तुघलक राजवंश.
• सर्वात कमी कालावधी - खिलजी राजवंश.

योग्य उत्तर " पंजाब " आहे.

Key Points
गियास-उद्दीन तुघलक:

• त्याने मित्रत्वाच्या नसलेल्या प्रांतातील बंडखोर प्रभावाने चिरडले आणि सुसंवाद, कायदा आणि सुव्यवस्था राखली.
• त्याने अलाउद्दीनचे अन्न कायदे पुन्हा प्रस्थापित केले
• त्याने सुधारित टपाल व्यवस्थेची रचना केली
• त्याने त्याच्या काळात शेतीला प्रोत्साहन दिले.

Additional Information

अलाउद्दीन खिलजी:

• त्याने उभारलेली प्रशासन व्यवस्था परिपूर्ण आणि कार्यक्षम होती.
• सुलतान अलाउद्दीनने संपूर्ण साम्राज्यात शांतता व सुव्यवस्था राखली.
• त्याने मोठ्या संख्येने हेर नेमले आणि त्यांनी त्याला लोकांच्या हालचाली आणि सरकारच्या उपाययोजनांबद्दलच्या प्रतिक्रियांची माहिती दिली.
• त्याने वस्तूंच्या किंमती कमी पातळीवर निश्चित केल्या आणि त्याचे बाजाराचे नियमन हे मध्ययुगीन राजकारणातील चमत्कारांपैकी एक आहे.
• ते स्थापत्य आणि कलांचे संरक्षक देखील होते. त्याने दिल्लीजवळ एक नवीन शहर वसवले.
• त्याने आपल्या साम्राज्याच्या वेगवेगळ्या भागांमध्ये मोठ्या प्रमाणात शाळा, धर्मशाळा आणि मशिदी बांधल्या.
• प्रसिद्ध कवी अमीर खुसरो हे अनेक साहित्यिक कलाकारांपैकी एक होते ज्यांना त्याचे आश्रय मिळाले.

Important Points
दिल्ली सल्तनतचे कालक्रम

• अमीर खुसरो हे सम्राटांच्या राज दरबारातील एक प्रभावी शास्त्रीय कवी होते.
• ते 13व्या शतकातील भारतातील एक सुफी संगीतकार, कवी व विद्वान होते.
• त्यांना "कवालीचे जनक" असेही म्हटले जाते आणि कवाली निर्मितीचे श्रेयही त्यांनाच जाते.
• ते सुफी संत निजामुद्दीन औलिया यांचे शिष्य झाले.
• त्यांनी 'ताराना' आणि 'कौल' या दोन विशिष्ट संगीत शैली देखील प्रचलित केल्या, ज्या संगीताच्या प्रचलित शैलींना पूरक आहेत.
• अलाउद्दीन खिलजीने कवितेचे कौतुक केले आणि अनेक कवींना त्याच्या दरबारात आमंत्रित केले पण खुसरोंना त्यांच्या दरबारात मान आणि सन्मान देऊन “अमीर” ही पदवी देण्यात आली.
• प्रसिद्ध कवी अमीर खुसरो यांनी उर्दू भाषेत कविता रचली.

योग्य उत्तर ​सैन्य विभाग आहे.

• दिवाण-ए-आरिझ हे सैन्य विभागाशी संबंधित होते.
• सर्वप्रथम बालबनने याची सुरुवात केली.
• हे आरिझ-ए-मुमालिक यांच्या अध्यक्षतेखाली हे करण्यात आले.

• वजीर किंवा पंतप्रधान यांच्याकडे मोठा अधिकार होता आणि सर्व अधिकारी त्यांची नेमणूक करतात. प्रशासकीय कामकाजात तो सुलतानचा सल्लागार होता. तो वित्त विभागाचा प्रमुख होता. त्याचे कर्तव्ये महसूलाचे नियमन करणे, कर निश्चित करणे आणि साम्राज्याचा खर्च नियंत्रित करणे होते. त्यांचे कार्यालय दिवाण-ए-वझरत म्हणून ओळखले जात असे.
• दिवाण-ए-इंशा हा शाही पत्रव्यवहाराचा प्रमुख होता.
• प्रशासकीय रचनेमध्ये दिवाण-ए-इंशा तिसर्‍या स्थानावर आहे.
• दिवाण-ए-रिसलाट हे परराष्ट्र व्यवहार मंत्री होते.
• दिवाण-ए-कझा हे न्यायिक विभागाचे प्रमुख होते.
• सदर-उस-सुदूर हे धर्म विभागाचे मंत्री होते.

• अलाउद्दीन खिलजीने सैन्यावर आपले नियंत्रण अधिक बळकट करण्यासाठी दाग (ब्रँडिंग) आणि हुलिया (वर्णन) आणि रोख रक्कम देण्याची प्रणाली अमलात आणली.

योग्य उत्तर पर्याय 4 आहे अर्थात बहलूल लोदी

• लोदी राजघराण्याची स्थापना बहलूल खान लोदी यांनी केली होती.
  • लोदी राजवंश हा अफगाण वंश होता.
  • दिल्ली सल्तनत मधील लोदी राजवंश हा शेवटचा राजवंश होता, त्याने 1451 ते 1526 पर्यंत राज्य केले.
  • बहलूलचा मुलगा सिकंदर लोदी याने 1504 मध्ये आग्रा शहराची स्थापना केली.
  • इब्राहिम लोदी हा सिकंदर लोदीचा मुलगा होता आणि तो दिल्लीचा शेवटचा लोदी सुलतान होता.
• 1526 मध्ये पानिपतच्या लढाईत मुघल बादशहा बाबरने इब्राहिम लोदीचा पराभव केला आणि ठार मारले.
• इब्राहिम लोदीच्या मृत्यूने 320 वर्षाच्या दिल्ली सल्तनतचा शेवट झाला आणि त्याची जागा मुघल साम्राज्याने घेतली.

योग्य उत्तर कुतुब-उद-दिन-ऐबक आहे.

• कुतुब-उद-दिन ऐबक हा गुलाम राजघराण्याचा संस्थापक होता, ज्याने 1206 ते 1210 पर्यंत राज्य केले होते.
• कुतुबुद्दीन ऐबक याला आपल्या औदार्यामुळे लाख बक्ष सुलतान म्हणूनही ओळखले जात असे.
• त्याने कुतुबमिनारची पायाभरणी केली/बांधण्यास आरंभ केला, जे नंतर इल्तुतमिश याने पूर्ण केले.
• कुव्वत-अल-इस्लाम ही मस्जिददेखील त्याच्यामार्फत उभारण्यात आली होती.
• राजस्थानच्या अजमेर शहरात त्याने 'अढाई-दिन-का-झोपडा' ही मस्जिद बांधली होती.
• 1210 मध्ये, चौगान (पोलो आणि गोल्फ सदृश्य खेळ) खेळत असताना, तो घोड्यावरून खाली पडला, ज्यात त्याचा मृत्यू झाला. त्यांची कबर लाहोर येथील अनारकली बाजारात आहे.

अलाउद्दीन खिलजी - जलालुद्दीन खिलजी हे योग्य उत्तर आहे.

Key Points

• खिलजी राजघराणे (1290 ते 1320):
  • जलालुद्दीन खिलजी (1290 ते 1296)
    • हा खिलजी राजघराण्याचा संस्थापक होता.
  • अलाउद्दीन खिलजी (1296 ते 1316)
    • हा जलालुद्दीन खिलजीचा भाचा आणि जावई होता.
    • 1296 साली, जलालुद्दीन खिलजीचा वध करून अलाउद्दीन खिलजी गादीवर आला.
• तुघलक राजघराणे (1320 ते 1414):
  • घियासुद्दीन तुघलक (1320 ते 1325)
    • हा तुघलक राजघराण्याचा संस्थापक होता.
    • याच्यानंतर मुहम्मद बिन तुघलक गादीवर आला.
  • मुहम्मद बिन तुघलक (1325 ते 1351)
    • याचे नाव उलुघ खान असे होते. घियासुद्दीन तुघलकानंतर गादीवर आल्यावर याने आपले नाव मुहम्मद बिन तुघलक असे ठेवले.
  • फिरोजशहा तुघलक (1351 ते 1388)
    • हा मोहम्मद बिन तुघलकचा चुलत भाऊ होता.

Additional Information

• गुलाम राजघराणे (1206 ते 1290)
  • कुतुबुद्दीन ऐबक याने स्थापन केले होते.
• खिलजी राजघराणे (1290 ते 1320)
  • जलालुद्दीन खिलजी याने स्थापन केले होते.
• तुघलक राजघराणे (1320 ते 1414)
  • घियासुद्दीन तुघलक याने स्थापन केले होते.
• सय्यद राजघराणे (1414 ते 1450)
  • खिज्रखान याने स्थापन केले होते.
• लोदी राजघराणे (1451 ते 1526)
  • बहलूल लोदी याने स्थापन केले होते.​

बरोबर उत्तर इब्राहिम आहे.

मुख्य मुद्दे

• खतोलीच्या लढाईत (१५१७) मेवाडच्या राणा संगाने दिल्लीचा सुलतान इब्राहिम लोधी याचा पराभव करून त्याला कैद केले आणि खंडणी गोळा करून सोडले.
• इब्राहिम लोधी (1517-1526) :
  • तो लोधी घराण्याचा शेवटचा राजा आणि दिल्लीचा शेवटचा सुलतान होता.
  • तो सिकंदर लोधीचा मुलगा होता.
  • पंजाबचा गव्हर्नर दौलत खान लोधी याने बाबरला इब्राहिमचा पाडाव करण्याचे आमंत्रण दिले.
  • त्याने ग्वाल्हेर काबीज केले आणि मेवाडच्या राणा संगाने त्याचा पराभव केला.
  • 1526 मध्ये पानिपतच्या पहिल्या लढाईत बाबरच्या हातून त्याचा पराभव झाला आणि मारला गेला.

अतिरिक्त माहिती

• मेवाडचा सिसोदिया शासक (1433 AD-1468 AD) :
  • राणा कुंभ हा मेवाडचा प्रसिद्ध शासक होता.
  • त्याने मोहम्मद खिलजीचा पराभव केला आणि चित्तोडमध्ये विजयाचा टॉवर (विजय-स्तंभ) उभारला.
  • त्यांचे उत्तराधिकारी राणा संग्राम सिंग (राणा संगा) आणि राणा प्रताप हे देखील मेवाड राज्याचे महान राजे होते.

महत्वाचे मुद्दे

• सिकंदर लोधीने १५०४ मध्ये आग्रा शहराची स्थापना केली.
• 1506 मध्ये त्यांनी आपली राजधानी दिल्लीहून आग्रा येथे हलवली.
• मध्य आशियातील तुर्की मामलुक गुलाम सेनापती कुतुबुद्दीन ऐबक याने उत्तर भारतात गुलाम राजवंशाची स्थापना केली.
• तो एका स्वतंत्र राज्याचा शासक बनला जो मामलुक घराण्याद्वारे शासित दिल्ली सल्तनतमध्ये विकसित झाला.
• त्यांनी दिल्लीत कुव्वत-उल-इस्लाम मशीद आणि अजमेरमध्ये अधाई दिन का झोनप्रा बांधली.
• कुतुबमिनारचे बांधकाम त्यांनी सुरू केले जे इल्तुतमिशने पूर्ण केले.

बरोबर उत्तर तुघलक राजवंश आहे.

Key Points

• तामरलेन किंवा तैमूर आपल्या सैन्यासह भारतात आला आणि इ.स. 1398 मध्ये दिल्लीला पोहोचला.
• सुलतान नसीरुद्दीन महमूद शाह तुघलक यांनी राज्य केलेल्या दिल्ली सल्तनतवर हल्ला केला.
• समरकंद येथून त्यांनी प्रवास सुरू केला. सिंध नदी पार करून त्यांनी पंजाबमध्ये प्रवेश केला.
• त्याने सिंधू ओलांडून मुलतान काबीज केले आणि फारसा प्रतिकार न करता दिल्लीकडे निघाला.
• त्यामुळे तुघलक वंश हे उत्तर आहे.

Additional Information

• पाच राजघराण्यांनी दिल्ली सल्तनतीवर अनुक्रमे राज्य केले :
  • मामलुक राजवंश (1206–1290)
  • खलजी राजवंश (1290–1320)
  • तुघलक राजवंश (1320–1414)
  • सय्यद राजवंश (1414–1451)
  • लोदी राजवंश (1451–1526)