भारतात वीज पुरवण्यासाठी कोणता विभाग जबाबदार आहे?

योग्य उत्तर ऊर्जा आहे.

मुख्य मुद्दे

• भारतात वीज निर्मिती, वहन आणि वितरण यासाठी ऊर्जा विभाग हा प्राथमिक विभाग आहे.
• भारतातील वीज औष्णिक ऊर्जा, जलविद्युत, अणुऊर्जा आणि सौर आणि पवन ऊर्जा यांसारख्या नवीकरणीय ऊर्जा स्रोतांद्वारे तयार केली जाते.
• भारत सरकारचे ऊर्जा मंत्रालय ऊर्जा विभागातील धोरणे, नियम आणि विकासावर देखरेख करते.
• राज्य वीज मंडळे (SEBs) आणि खाजगी वीज कंपन्या देशभरात वीज वितरणातील प्रमुख खेळाडू आहेत.
• भारत हा जगातील तिसरा सर्वात मोठा वीज उत्पादक आणि उपभोक्ता आहे (अलीकडील आकडेवारीनुसार), जो राष्ट्रीय विकासात ऊर्जा विभागाचे महत्त्व दर्शवतो.

अतिरिक्त माहिती

• औष्णिक ऊर्जा:
  • औष्णिक ऊर्जा प्रकल्प वीज निर्माण करण्यासाठी जीवाश्म इंधनाचा (कोळसा, वायू, तेल) वापर करतात आणि भारताच्या वीज निर्मितीमध्ये त्यांचा महत्त्वपूर्ण वाटा आहे.
  • भारत कोळशावर मोठ्या प्रमाणात अवलंबून आहे, त्याची 60% पेक्षा जास्त वीज कोळशावर आधारित ऊर्जा प्रकल्पातून येते.
• नवीकरणीय ऊर्जा:
  • कार्बन उत्सर्जन कमी करण्यावर लक्ष केंद्रित करून, सौर, पवन आणि जलविद्युत यांसारख्या नवीकरणीय ऊर्जा स्रोतांची भारतात वेगाने वाढ होत आहे.
  • भारताची नवीकरणीय ऊर्जा क्षमता 120 GW (2023 पर्यंत) पेक्षा जास्त झाली आहे, राष्ट्रीय सौर अभियानांतर्गत महत्त्वाकांक्षी उद्दिष्टे आहेत.
• राष्ट्रीय ग्रीड:
  • भारतीय वीज ग्रीड जगातील सर्वात मोठ्या ग्रीडपैकी एक आहे आणि 2013 पासून एकच राष्ट्रीय ग्रीड म्हणून कार्य करते.
  • हे सर्व प्रदेशांमध्ये वीज पुरवठा सुनिश्चित करते आणि राज्यांमध्ये ऊर्जा हस्तांतरण सुलभ करते.
• प्रमुख सरकारी योजना:
  • UDAY (उज्ज्वल DISCOM आश्वासन योजना): वीज वितरण कंपन्यांची (DISCOMs) आर्थिक स्थिती सुधारण्याचे उद्दिष्ट आहे.
  • सौभाग्य योजना: भारतातील सर्व घरांना वीज जोडणी देण्यावर लक्ष केंद्रित करते.
  • एकात्मिक ऊर्जा विकास योजना (IPDS): शहरी भागातील वीज वितरण नेटवर्क मजबूत करते.