मराठी MCQ Quiz - Objective Question with Answer for मराठी - Download Free PDF

या वाक्यात "तू ही कविता पाठ कर." हे क्रियापद कोणावर तरी कृती करण्याचा आदेश (आज्ञा) देत असल्यामुळे याचा अर्थ "आज्ञार्थ" आहे. त्यामुळे योग्य उत्तर पर्याय 1 आहे.

"हा साप खूपच मोठा आहे." या वाक्याचे उद्दारार्थी वाक्य म्हणजे "अबब! केवढा मोठा साप आहे हा!" (पर्याय 2) कारण उद्दारार्थी वाक्य आश्चर्य किंवा भावनात्मक प्रतिक्रिया व्यक्त करते.

अधोरेखित शब्द "कडून" हा शब्दयोगी अव्यय आहे कारण तो वाक्यात क्रियापदाला जोडून कार्य करणाऱ्या व्यक्तीचे किंवा साधनाचे संकेत देतो. म्हणून, योग्य पर्याय 4) शब्दयोगी अव्यय आहे.

मुक्ताफळे उधळणे' या वाक्प्रचाराचा अर्थ आहे मूर्खासारखे बोलणे. याचा उपयोग अशा वेळी होतो जेव्हा कोणी व्यक्ती विचार न करता फाजील किंवा अर्थहीन बोलत असते. त्यामुळे योग्य उत्तर पर्याय 1 आहे.

सोवळे' हा शब्द 'ओवळे' या शब्दाशी जोडून एकसंध अर्थ प्राप्त होतो. इतर पर्यायांमध्ये असा सुसंगत अर्थ तयार होत नाही. त्यामुळे योग्य उत्तर आहे पर्याय 3 - 'ओवळे'.

उत्तर- (a) - (ii), (b) - (iii), (c) - (i), (d) - (iv)

समानार्थी शब्द-

• एखाद्या शब्दासाठी सारख्याच अर्थाचा असलेला दुसरा प्रतिशब्द म्हणजेच समानार्थी शब्द होय.
• मराठी भाषा ही अतिशय समृद्ध भाषा आहे, ज्यामुळे अनेक शब्दांना त्याच अर्थाचे किंवा मिळतेजुळते अनेक शब्द आपल्याला मराठीत सापडतात. 
• सम + अर्थी(समान अर्थी) अशी जेव्हा शब्दाची फोड होते तेव्हा आपल्याला समानार्थी शब्द समजायला अधिक सोपे जाते.

Important Points

उत्तर- सुधा

समानार्थी शब्द-

• एखाद्या शब्दासाठी सारख्याच अर्थाचा असलेला दुसरा प्रतिशब्द म्हणजेच समानार्थी शब्द होय.
• मराठी भाषा ही अतिशय समृद्ध भाषा आहे, ज्यामुळे अनेक शब्दांना त्याच अर्थाचे किंवा मिळतेजुळते अनेक शब्द आपल्याला मराठीत सापडतात. 
• सम + अर्थी(समान अर्थी) अशी जेव्हा शब्दाची फोड होते तेव्हा आपल्याला समानार्थी शब्द समजायला अधिक सोपे जाते.

अमृताहूनी गोड नाम तुझे देवा. या वाक्यातील अधोरेखित शब्दाचा अर्थ सुधा असा होतो.

अमृता पियुष, संजीवनी अशीही इतर समानार्थी शब्द आहेत.

Additional Informationअन्य पर्यायांचे स्पष्टीकरण-

• पय- दूध
• क्षीर- दुध, खीर
• जीवन- आयुष्य

शब्द- सज्जन
संधीविग्रह- सत् + जन = सज्जन (त् + ज = सज्जन )

व्याख्या- संधी:

जोडशब्द तयार करतांना पहिल्या शब्दातील शेवटचा वर्ण व दुसऱ्या शब्दातील पहिला वर्ण हे एकमेकांमध्ये मिसळतात व त्या दोन्हीबद्दल एक वर्ण तयार होतो. वर्णाच्या अशा एकत्र होण्याच्या प्रकाराला ‘संधी' असे म्हणतात.

व्यंजनसंधी- जवळ जवळ येणाऱ्या या दोन वर्णांपैकी दोन्ही वर्ण व्यंजने असतील किंवा पहिला वर्ण व्यंजन व दुसरा वर्ण स्वर असेल तर त्याला व्यंजनसंधी असे म्हणतात.

उदा. सत् + चित = सच्चित( त् + च = सच्चित )

प्रस्तुत संधी मध्ये जवळ येणाऱ्या या दोन वर्णांपैकी दोन्ही वर्ण व्यंजने आहेत म्हणून या शब्दाचा संधी प्रकार ‘व्यंजन संधी’ हा आहे.

Additional Informationस्वरसंधी- एकमेकांच्या शेजारी येणारे वर्ण हे जर स्वरांनी जोडले असतील तर त्यांना स्वरसंधी असे म्हणतात.स्वर + स्वर असे त्याचे स्वरूप असते.

• उदा. कवि = ईश्वर = कवीश्वर (इ + ई = ई)

विसर्गसंधी- एकत्र येणाऱ्या वर्णातील पहिला विसर्ग व दुसरा वर्ण व्यंजन किंवा स्वर असेल तर तेव्हा त्यास विसर्ग संधी असे म्हणतात. विसर्ग + व्यंजन किंवा विसर्ग + स्वर असे त्याचे स्वरूप असते. 

• उदा. तपः + धन = तपोधन

उत्तर: कोणतीही गोष्ट थोडी थोडी साठविल्याने तिचा मोठा संचय होतो

स्पष्टीकरण: 

'थेंब थेंब तळे साचे' या म्हणीचा शब्दशः अर्थ म्हणजे एका एका थेंबाने तळे साचते.

म्हणजेच एखादी गोष्ट थोड़ी थोड़ी दररोज साठविल्याने तिचा मोठा संचय होतो.

योग्य उत्तर देवनागरी आहे.

Key Points

• आपण जी लिपी वापरतो, तिचे नाव देवनागरी लिपी आहे.
• तिला बाळबोध लिपी असेही म्हणतात.
• पाली आणि अर्धमागधी या प्राचीन भाषा आहेत.

उत्तर- प्रस्तुत विकल्पांपैकी हत्ती याचा समानार्थी शब्द कुंजर आणि सारंग हे आहे. बाकी इतर अश्व, पंचानन ह्यांचा अर्थ हत्ती या समानार्थी शब्दाच्या विसंगत आहे.

अश्व - घोडा

पंचानन - सिंह

Confusion Pointsप्रश्नाची वाक्यरचना थोड़ी गुंतागुंतीची असल्याने गोंधळ होऊ शकतो परंतु प्रश्न विसंगत शब्द ओळखा असा असल्याने अश्व आणि पंचानन हे विसंगत आहेत ,म्हणजेच फक्त (b) आणि (c) बरोबर बाकी सर्व चूक हा पर्याय योग्य राहील कारण कुंजर आणि सारंग हे विसंगत शब्द नाही.

त्यामुळे फक्त (b) आणि (c) बरोबर बाकी सर्व चूक हा पर्याय योग्य राहील.

योग्य उत्तर चांगली आहे.

• या वाक्यात 'ती' हे सर्वनाम आहे, 'मुलगी' हे नाम आहे, 'चांगली' हे क्रियाविशेषण आहे आणि 'गाते' हे क्रियापद आहे.
• क्रियापदाबद्दल अधिक माहिती देणाऱ्या शब्दाला 'क्रियाविशेषण' म्हणतात.
• येथे 'गाते' या क्रियापदाबद्दल अधिक माहिती सांगणारा शब्द चांगली हा आहे.

योग्य उत्तर मितभाषी आहे.

Additional Information

• मनकवडा = दुसऱ्याच्या मनातील जाणणारा
• अप्पलपोटा = केवळ स्वतः चा फायदा पाहणारा, स्वार्थी 
• हृदयस्पर्शी = काळजाला स्पर्श करणारे, मनाला हात घालणारे 

प्रयोग- कर्त्याची किंवा कर्माची क्रियापदाशी अशी जी जुळणी, ठेवण किंवा रचना तिलाच व्याकरणात प्रयोग असे म्हणतात.

प्रयोगाचे मुख्य ३ प्रकार पडतात.

1. कर्तरिप्रयोग
2. कर्मणिप्रयोग
3. भावेप्रयोग

Key Pointsकर्तरी प्रयोग-

क्रियापद हे जेव्हा कर्त्याच्या तंत्राप्रमाणे चालते तेव्हा कर्तरी प्रयोग होतो. 

कर्तरी प्रयोगाची वैशिष्ट्ये-

कर्तरी प्रयोगात कर्ता नेहमी प्रथमा विभक्तीत असतो.
वाक्यातील क्रियापद हे कर्त्याच्या लिंग, वचन व पुरुषानुसार बदलते.

उदा- तो गाणे गातो.

स्पष्टीकरण-  या उदाहरणात गाणे गाण्याची क्रिया तो करतो आहे, येथे त्याच्या तंत्राप्रमाणे क्रियापद चालते आहे. म्हणून हा कर्तरी प्रयोग होय.

Additional Information

• भावे प्रयोग-
  • भावे प्रयोगात क्रियापदाचे रूप तर त्याचे किंवा कर्माच्या लिंग, वचन ,पुरुषांप्रमाणे बदलत नसून ते नेहमी तृतीय पुरुषी नपुसकलिंगी एकवचनी असे स्वतंत्र असते.
• कर्मणी प्रयोग-
  • कर्मणी प्रयोगाच्या वाक्यातील क्रियापदाचे रूप कर्माच्या लिंग, वचन, पुरुषाप्रमाणे बदलते.
  • उदाहरणार्थ - शुभम ने आंबा खाल्ला.
• नवीन कर्मणी-
  • क्रियापद शक्यतो भूतकाळी असते.तसेच कर्त्याला कडून प्रत्यय असतो व कर्म प्रथम येत असते.

काळ: वाक्यात दिलेल्या क्रियापदावरून जसा क्रियेचा बोध होतो, तसेच ती क्रिया कोणत्या वेळी घडत आहे याचा जो बोध होतो त्यास काळ असे म्हणतात.

काळाचे तीन मुख्य प्रकार पडतात.

• वर्तमानकाळ- क्रियापदाच्या रूपावरून क्रिया 'आता' घडते असे जेव्हा कळते तेव्हा तो वर्तमानकाळ असतो.

उदा. मी अभ्यास करतो.

• भूतकाळ- क्रियापदाच्या रूपावरून क्रिया 'पूर्वी' घडली असे समजत असेल तर तेव्हा तो भूतकाळ असतो.

उदा. मी अभ्यास केला.

• भविष्यकाळ-  क्रियापदाच्या रूपावरून क्रिया 'पुढेे' घडत असेल असे कळते तेव्हा तो भविष्यकाळ असतो.

उदा. मी अभ्यास करीन.

‘मी चेंडूने खेळतो’ या वाक्याचा काळ साधा वर्तमानकाळ हा आहे.

Additional Information वर्तमानकाळाचे इतर तीन प्रकार पडतात. 

अपूर्ण वर्तमानकाळ- क्रियापदावरून एखादी क्रिया वर्तमानकाळात चालू आहे किंवा ति अपूर्ण आहे असे जेव्हा समजते तेव्हा त्याला ‘अपूर्ण वर्तमानकाळ’ असे म्हणतात.

उदा. तो मुलगा खेळत आहे.

पूर्ण वर्तमानकाळ- ज्या क्रियापदांवरून क्रिया ही वर्तमानकाळात पूर्ण झाली आहे हे समजते तेव्हा त्याला ‘पूर्ण वर्तमानकाळ’ असे म्हणतात.

उदा. मधूने लाडू खालला आहे.

रीति वर्तमानकाळ- वर्तमानकाळात एखादी क्रिया सतत करीत असण्याची रीत समजली तर त्याला ‘चालू/रीति वर्तमानकाळ’ असे म्हणतात.

उदा. मधू लाडू खात असतो.